ماده مخدر (Narcotic) یا سرخوش نما

مقدمه

ماده مخدر (Narcotic) یا سرخوش نما، نامی عمومی برای انواع مختلفی از داروها و ترکیبات طبیعی، شیمیایی است که اغلب به دلیل احتمال ایجاد وابستگی به مصرف جزو مواد اعتیادآور طبقه‌بندی شده و معمولاً خرید و فروش آن‌ها ممنوع است.

انواع مختلفی از مواد مخدر و اعتیاد آور وجود دارند و به همین دلیل، فرد معتاد در طول زمان، برای ارضا و احیای حس نئشگی، معمولاً از مادهی مخدر به مخدری قوی‌تر نیازمند می‌شود. بنابر آمار سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۰ میلادی، از میان ۲۲۰ میلیون مصرف‌کننده مواد مخدر اعتیاد آور در جهان، بیش از ۱۶۰ میلیون نفر (افزون بر ۷۰ درصد) حشیش و فرآورده‌های گیاه شاه‌دانه هندی (کانابیس) استفاده می‌کنند.

تعریف مواد مخدر

مخدر: تخدیر کننده، هرآنچه که باعث ایجاد تغییر غیرطبیعی در عملکرد دستگاه عصبی مرکزی شود

مواد مخدر به آن دسته از ترکیبات شیمیایی گفته می‌شود که مصرف آنها باعث دگرگونی در سطح هوشیاری و عملکرد مغز شود.

 مواد مخدر و اعتیاد

اعتیاد نوعی بیماری مغزی مزمن، پیشرونده و عود کننده است که باعث می‌شود با وجود پی آمدهای ناگوار مصرف مواد، فرد معتاد باز هم برای به دست آوردن یا مصرف مواد مخدر خود را به هر دری بزند. اعتیاد از آن جهت بیماری محسوب می‌شود که مصرف مواد مخدر، ساختار مغز و نحوه فعالیت آن را تغییر می‌دهد. تغییراتی که بر اثر مصرف مواد مخدر در مغز انسان به وجود می‌آید ممکن است پایدار و بلند مدت باشد و به ایجاد رفتارهایی زیانبار در کسانی که مواد مخدر مصرف می‌کنند منجر شود. اعتیاد کاملاً شبیه به سایر بیماری‌های مزمن همچون بیماری قلبی یا دیابت است. چراکه در هر دوی این بیماری ها فعالیت عادی و سالم یکی از اندام‌های بدن مختل شده و پیامدهای زیانباری به همراه می‌آورد. باید توجه داشت که این بیماری‌ها قابل پیشگیری و قابل درمان هستند، ولی چنانچه اقدامی هر چه سریع تر در مورد آنها صورت نگیرد تا پایان عمر ادامه پیدا خواهند کرد.

آثار مواد مخدر بر مغز

مهم‌ترین محل تأثیر مواد مخدر بر مغز است. در مغز گیرنده‌هایی وجود دارد که این مواد بر آن‌ها اثر می‌کنند. این گیرنده‌ها به ۳ گروه تقسیم می‌شوند:

   1. اثر بر گروه اول سبب تنظیم و کاهش احساس درد، کاهش فعالیت مرکز تنفس، یبوست و اعتیاد می‌شود.

   2. اثر برگیرنده‌های دوم سبب کاهش احساس درد و افزایش حجم ادرار می‌شود.

   3. اثر مواد مخدر بر گیرندهای گروه سوم سبب کاهش احساس درد می‌شود.

مواد مخدر پس از مصرف وارد سیستم ارتباطی مغز شده و فرایند عادی ارسال، دریافت و پردازش اطلاعات از سوی سلول‌های عصبی را مختل می‌کنند. ساختار شیمیائی برخی از مواد مخدر از جمله ماری‌جوانا و هروئین شبیه نورون‌های فرستنده طبیعی مغز است و در نتیجه نورون‌ها را تحریک می‌کند. شباهت ساختار شیمیائی این گونه مواد مخدر به نورون‌های فرستنده طبیعی سبب می‌شود تا سلول‌های گیرنده مغز فریب خورده و اجازه دهند تا مواد مخدر وارد سلول‌های عصبی شده و آنها را تحریک کنند. گرچه ساختار شیمیائی این گونه مواد مخدر شبیه ساختار مواد شیمیائی مغز است اما سلول‌های عصبی مغز را به طور طبیعی تحریک و فعال نمی‌کنند و سبب می‌شوند تا پیام‌های غیرعادی در شبکه عصبی مغز جریان پیدا کنند. برخی دیگر از مواد مخدر همچون آمفتامین و کوکائین باعث می‌شوند تا سلول‌های عصبی مغز به مقدار بسیار زیادی نورون‌های فرستنده طبیعی ایجاد کند یا از گردش عادی این مواد شیمیائی در مغز جلوگیری می‌کنند. ایجاد چنین اختلالی سبب می‌شود تا یک پیام بسیار قوی در مغز ایجاد شده و کانال‌های ارتباطی مغز مختل شود. تفاوت میان طنین پیام طبیعی و پیامی که بر اثر مصرف این گونه مواد مخدر در مغز ایجاد می‌شوند شبیه تفاوت میان سخنانی است که کسی در گوش شما زمزمه کند و صدایی که با فریاد کشیدن در برابر میکروفون ایجاد می‌شود.

سرعت مسمومیت توسط مواد مخدر

   1. خوردن: بین ۲۰ تا ۳۰ دقیقه

   2. تزریق کردن در رگ:بین ۱۵ تا ۳۰ ثانیه

   3. تزریق کردن در ماهیچه: بین ۳ تا ۵ دقیقه

   4. استنشاق: بین ۵ تا ۸ ثانیه

   5. ریختن در چشم: بین ۳ تا ۵ دقیقه

 دسته‌بندی

مواد مخدر را به چهار گروه اصلی تقسیم می‌کنند

۱) depressant

مواد مخدری که واکنش‌های مغز را آهسته می‌کند.

اثرات: کم شدن سرعت تنفس و ضربان قلب - کم شدن فشار خون - خواب‌آور

(هروئین، تریاک، مورفین)

۲) محرک stimulant

مواد مخدری که به سیستم عصبی بدن سرعت می‌بخشد.

اثرات: بیشتر شدن سرعت تنفس و ضربان قلب، بیشتر شدن فشار خون، جلوگیری از خواب

(کوکائین- نیکوتین)

۳) توهم‌زا hallucinogen

مواد مخدری که باعث حالت‌هایی مثل هذیان می‌شود.

اثرات: از دست دادن حافظه؛ لرزش؛ حالت استفراغ و عوض شدن اخلاق

(PCP- LSD)

۴) استنشاقی inhalant

مواد مخدری که از طریق استنشاق استفاده می‌شود.

اثرات: آهسته شدن فرایند مغز، بیشتر شدن ضربان قلب و سردرد

(ماری‌جوانا - چسب)

انواع مواد مخدر

حشیش (CANNABIS) به‌صورت تکه‌های جامد، از رزین گیاه شاهدانه می‌باشد، قهوه‌ای یا مشکی است. خطرات کوتاه مدت: احساس سردرگمی، اضطراب، هراس، بدگمانی، توانایی یادگیری کاهش می‌یابد، هماهنگی حرکات مختل می‌شود.

خطرات دراز مدت: پارانوئید، اسکیزوفرنی، جنون، روان‌پریشی، افسردگی و اضطراب، استعمال آن همراه با سیگار سبب آسیب جدی به ریه‌ها می‌گردد.

ماری‌جوانا (MARIJUANA) از گل گیاه شاهدانه (ماده) بدست می‌آید. خطرات: پارانوئید، سرگیجه، خشکی ملتحمه چشم، افزایش فشار خون.

هروئین (HEROIN) از خشخاش بدست می‌آید، شکل تغییر یافته مورفین است. خطرات: بسیار اعتیاد آور است، هپاتیت، استعمال بیش از حد تنفس را متوقف کرده و سبب مرگ می‌شود. چون با موادی همچون گچ، آرد، تالک و غیره ترکیب می‌گردد استعمال تزریقی آن سبب ایجاد حساسیت در بدن و خارش شدید می‌شود. صدمه به قلب و عروق خونی، عفونت، هموروئید و سوء تغذیه، آسیب به کبد و کلیه.

مرفین (MORPHINE) که از تریاک گرفته می‌شود و بدو صورت مایع و پودر مصرف می‌گردد، مصرف این مواد در بین جوانان زیاد است و ماده‌ای خواب‌آور و اثرات تریاک را دارد.

کوکائین (COCAIN) گرد سفید رنگی که از برگهای خشک شده گیاه کوکا به‌دست می‌آید. خطرات: استنشاق آن از راه بینی سبب آسیب به پره میانی بینی شده و در آن ایجاد حفره می‌کند. آنقدر خطرناک است که با اولین مصرف می‌تواند سبب سکته قلبی شود. مشکلات تنفسی، آسیب به ریه، تشنج و مرگ ناگهانی. در دراز مدت نیز سبب پارانوئید، توهم، خشونت و کاهش وزن می‌گردد. به مغز و قلب نیز آسیب جدی می‌رساند.

ال اس دی (LSD) مخفف LYSERGIC-ACID-DIETHYLAMIDE است. خطرات: افسردگی، روان‌پریشی، پرخاشگری، جنون، تشنج، مرگ، خودکشی از عواقب مصرف آن بشمار می‌رود.

اکستازی (ECSTASY) خطرات: گرمازدگی، افزایش شدید گرمای بدن که بسیار خطرناک است، فرد برای رفع تشنگی ممکن است آب فراوان بنوشد که این خود سبب رقیق شدن بیش از حد خون و از میان رفتن تعادل سدیم خون شده و سبب تورم اعضاء بدن همچون مغز و در نهایت مرگ فرد می‌شود، پس از یکی دو روز بعد فرد احساس افسردگی و خستگی می‌کند، سبب آسیب به کبد، کلیه و مغز می‌شود، توهم گویی، استفراغ، تشنج.

کتامین (KETAMIN) خطرات: در کوتاه مدت سبب مشکلات بینایی، عدم تعادل و هماهنگی، توهمات وحشتناک و در دراز مدت سبب احساس گم‌گشتگی و جدایی از واقعیت می‌گردد.

متادون (METHADONE) خطرات: سبب کما و مرگ می‌گردد.

آمفتامین (AMPHETAMINES) خطرات: درکوتاه مدت سبب احساس اضطراب، افسردگی و خستگی می‌شود، افزایش ضربان قلب و تنفس، اختلال در دید، خشکی دهان، سرگیجه و خشونت، مرگ ناگهانی و سکته قلبی شده و در دراز مدت سبب توهم، وحشت‌زدگی، کاهش وزن، آسیب به مغز و حافظه، تشنج و مرگ می‌شود.

قارچ (MAGIC MUSHROOMS) خطرات: درد شکم، اسهال، تهوع و مرگ در پی مصرف قارچ‌های سمی. قارچ مقدس یا همان قارچ سیلوسایبین ،مخدر محسوب میشود.

جی اچ بی (GHB) مخفف GAMMA HYDROXYBUTYRATE است. خطرات: تهوع، خواب آلودگی، احساس گم‌گشتگی، تشنج و مشکلات تنفسی.

حلالها (INHALANTS) خطرات: کوتاه مدت سبب تهوع، سرفه شدید، لکه اطراف دهان، خفگی و در دراز مدت سبب سر درد، خونریزی بینی، کاهش حس بویایی، کاهش اکسیژن به مغز و آسیب به مغز، آسیب به کلیه‌ها، کبد و سیستم عصبی و شش‌ها می‌شود.

استروئیدها (STEROIDS) خطرات: افزایش فشار خون، کلسترول بالا، بیماری کلیه و کبد، صدمه به قلب، دیابت، یرقان، افسردگی، رفتارهای خشونت‌آمیز. در مردان: رشد سینه، تحلیل بیضه، کاهش اسپرم، ناباروری، آکنه، سکته.

سرکوبگرها و مسکنها (TRANQUILIZERS= DEPRRESSANT) خطرات: اعتیاد آور، کاهش انرژی، کاهش حافظه، افسردگی، بی‌خوابی و حملات هراسی.

پی سی پی (PCP) اثرات: عدم تمرکز، اضطراب، افسردگی.

اکسی کنتین (OXYCONTIN) خطرات: مانند مسکن‌ها.

تریاک (OPIUM) خصوصیاتی شبیه هروئین دارد. تریاک از گیاهی به نام کوکنار یا خشخاش گرفته می‌شود. با مصرف تریاک ابتدا نوعی خوشحالی زودگذر به شخص دست می‌دهد. پس از آن مرحله منفی آغاز می‌شود که فرد را به مصرف مجدد تریاک وامی‌دارد. حرکات ارادی معتاد پس از مرحله اول کند می‌شود و شخص نسبت به امور بی‌تفاوت می‌شود. مصرف تریاک می‌تواند باعث مسمومیت حاد و مزمن شود.

مواد روان‌گردان

مواد روان‌گردان به ۴ گروه اصلی تقسیم‌بندی می‌شوند:

    * STIMULANT (محرک‌ها): افزایش انرژی، هوشیاری ذهنی و فعالیت جسمانی، کاهش خستگی، سرکوب گرسنگی، افزایش ضربان قبل و فشار خون. مثال: کوکائین و کافئین.

    * DEPRESSAN (سرکوبگرها): کاهش انرژی، هوشیاری ذهنی، ضربان قلب، فعالیت جسمانی و سرعت تنفس، کاهش سرعت عکس العمل، خواب‌آور و القاء حالت رؤیا. مثال: الکل، مرفین و هروئین.

    * HALLUCINOGENS (توهم زاها): تغییر و اختلال در خلق و خو، ادراک و حواس بینایی، شنوایی و احساسات، اختلال در درک زمان و مکان، در بعضی موارد همراه با ترس و وحشت، القاء حالت رؤیا. مثال: ماری جوآنا و ال اس دی.

    * NARCOTICS (مخدرها): القاء بی‌حسی، کرختی، رخوت و خواب شدید.

انواع گیاهان روانگردان

    * OPIUM POPPY (خشخاش)

    * داروهای استخراجی: هروئین، مورفین، کدئین، تریاک...

    * CANNABIS SATIVA (شاهدانه)

داروهای استخراجی: RAHYDROCANNABINOL که ماده‌ای مسکن، شل کننده عضلات، خواب‌آور و آنتـی بیوتیک است.

COCA از آن کوکائین استخراج می‌شود که یک آلکالوئید بی‌حس کننده موضعی است.

اعتیادآورترین مواد جهان

از دیدگاه پژوهشگران مختلف، پتانسیل اعتیادآور بودن یک ماده مخدر می‌تواند از جنبه‌های مختلف مانند میزان آسیبی که وارد می‌کند، ارزش خیابانی ماده مخدر، مقداری از ماده مخدر که سیستم دوپامین مغز را فعال می‌کند و… مورد قضاوت قرار بگیرد.[۲]

هروئین

هروئین ماده مخدری است که سطح دوپامین در سیستم پاداش مغز را در آزمایش‌های صورت گرفته روی حیوانات تا ۲۰۰ درصد افزایش می‌دهد. برخی از کارشناسان هروئین را اعتیادآورترین ماده مخدر جهان می‌دانند و جدا از این ویژگی آن را به عنوان ماده‌ای خطرناک نیز طبقه‌بندی می‌کنند زیرا دوزی که می‌تواند موجب مرگ فرد شود تنها پنج برابر بیشتر از دوزی است که نشئگی را موجب می‌شود. هروئین به عنوان دومین ماده مخدر مضر از نظر آسیب هم به مصرف‌کنندگان و هم به جامعه رده‌بندی شده است.

الکل

اگرچه مصرف الکل در بسیاری از کشورهای جهان قانونی است اما یکی دیگر از اعتیادآورترین مواد در جهان شناخته می‌شود. الکل آثار بسیاری روی مغز می‌گذارد. آزمایش‌های صورت گرفته روی حیوانات از افزایش سطح دوپامین در سیستم پاداش مغز بین ۴۰ تا ۳۶۰ درصد حکایت دارند و هرچه میزان مصرف الکل افزایش یابد، سطح دوپامین نیز افزایش می‌یابد. برخی از کارشناسان الکل را مخرب‌ترین ماده مخدر می‌دانند که آسیب‌های ناشی از مصرف آن بر بدن انسان می‌تواند به مرگ نیز منجر شود.

کوکائین

کوکائین به صورت مستقیم در میزان دوپامین مورد استفاده مغز برای انتقال پیام از یک نورون به نورون دیگر اختلال ایجاد می‌کند. در اصل، کوکائین نورون‌ها را از غیرفعال کردن سیگنال دوپامین بازمی‌دارد که به فعال سازی غیرطبیعی مسیرهای پاداش مغز منجر می‌شود. آزمایش‌های صورت گرفته روی حیوانات نشان داده‌اند کوکائین افزایش سطح دوپامین به میزان سه برابر بیشتر از سطح عادی را موجب می‌شود. کراک کوکائین توسط کارشناسان به عنوان سومین ماده مخدر مخرب و پودر کوکائین که نشئگی خفیف را موجب می‌شود به عنوان پنجمین ماده مخدر مخرب رده‌بندی شده است. حدود۲۱ درصد از افرادی که کوکائین را امتحان می‌کنند در زندگی خود به آن اعتیاد پیدا خواهند کرد. کوکائین همانند دیگر محرک‌های اعتیادآور مانند متامفتامین و آمفتامین می‌تواند مشکل آفرین باشد.

باربیتورات ها

باربیتورات‌ها گروهی از مواد مخدر هستند که در ابتدا برای درمان اضطراب و به عنوان ماده خواب‌آور استفاده می‌شدند. این مواد در پیام رسانی شیمیایی مغز اختلال ایجاد می‌کنند و غیرفعال شدن بخش‌های مختلف مغز را موجب می‌شوند. در دوزهای پایین، باربیتورات‌ها موجب شادی و سرخوشی می‌شوند اما در دوزهای بالاتر می‌توانند مرگبار باشند زیرا موجب قطع تنفس می‌شوند. اعتیاد به باربیتورات در گذشته به واسطه تجویز پزشکان و در دسترس بودن رایج بود اما این شرایط به طور قابل توجهی کاهش یافته است زیرا مواد مخدر دیگر جایگزین آن شده‌اند.

نیکوتین

نیکوتین ماده اصلی اعتیادآور موجود در تنباکو است. هنگامی که فردی سیگار می‌کشد نیکوتین به سرعت توسط ریه‌ها جذب شده و به مغز ارسال می‌شود. نیکوتین ماده مخدر اعتیادآور قدرتمندی محسوب می‌شود و عوارض ناشی از آن سالانه مرگ افراد بسیاری را در پی دارد. بنابر ارزیابی صورت گرفته توسط سازمان جهانی بهداشت، تنباکو تا سال ۲۰۳۰ موجب مرگ سالانه بیش از هشت میلیون نفر می‌شود. آزمایش‌های صورت گرفته روی حیوانات نشان داده‌اند نیکوتین افزایش سطح دوپامین در سیستم پاداش مغز به میزان حدود ۲۵ تا ۴۰ درصد را موجب می‌شود.

داروهای ترک اعتیاد به مواد مخدر

    * بوپرنورفین (به عنوان ضددرد، مسکن قوی و جایگزین مواد مخدر و اعتیاد آور)

    * شربت تریاک (یک ماده مخدر و مسکن درد و اعتیاد آور)

    * متادون (داروی نگهدارنده برای مهار اعتیاد به هروئین و مواد مخدر و اعتیاد آور)

    * حب جدوار (داروی ترک اعتیاد، مسکن قوی و ضد درد با اثرات تقویتی بدون ایجاد وابستگی و اعتیاد)

    * نالوکسان (برای تشخیص و درمان مسمومیت‌ها با مواد مخدر یا کمای ناشی از آن مصرف می‌شود)

    * نالتروکسان (به عنوان داروی کمکی برای درمان اعتیاد به کار می‌رود)   

افزایش گرایش مصرف مواد مخدر در بین جوانان

پرویز افشار به تجارت جهانی مواد مخدر اشاره کرد و جمهوری اسلامی ایران را با توجه به موقعیت استراتژیک خود یکی از مسیرهای مهم تراتزیت مواد مخدر دانست.

وی تصریح کرد: کشور ما در همسایگی بزرگترین تولید کننده مواد مخدر سنتی در دنیا، یعنی افغانستان است و یکی از راه‌های ترانزیت مواد مخدر که قاچاقچیان انتخاب می کنند، به دلیل کوتاهی مسیر به سمت غرب و اروپا، کشور جمهوری اسلامی ایران است. معاون کاهش تقاضا با بیان اینکه کشور ایران در طول ۲ دهه گذشته با تقدیم چندین هزار شهید و جانباز همچنین کشفیات قابل توجه موادمخدر، مبارزه سنگینی با گسترش قاچاق مواد مخدر داشته است، اضافه کرد: هدف ما در این راستا، کاهش تقاضا، پیشگیری، درمان و حمایت اجتماعی است و سیاست محوری ستاد هم به سمت مبارزه همه جانبه، بدون غفلت از عرضه است.

افشار به آمار معتادان در جهان هم اشاره ای کرد و افزود: بر اساس گزارش سازمان ملل در سال گذشته حدود ۲۵۰ میلیون نفر حداقل یک مرتبه موادمخدر را مصرف کرده‌اند.

وی بیان داشت: مصرف مواد مخدر علاوه بر تاثرات منفی بر اقتصاد، سیاست و فرهنگ یک جامعه، هدف اصلی شان تخریب نسل جوان است که بر جنبه های اجتماعی کشورها تاثیر می گذارند.

معاون کاهش تقاضا به ارزشها و تلاشهای جوانان در دوران دفاع مقدس اشاره کرد و گفت: جوانان درآن دوران با روحیه ایثار و شهادت در یادگیری و علم آموزی تلاش های زیادی انجام دادند.

افشار اظهار کرد: اکنون که آزادانه نفس می کشیم و به عنوان قدرت منطقه شناخته شده ایم تمامی اینها مرهون رشادت ها و مجاهدت های جوانان و نوجوانان در دفاع مقدس است.

سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر با اشاره به همجواری جمهوری اسلامی با مرزهای برخی از کشورهای همسایه که بزرگترین تولید کننده مواد مخدر دنیا هستند افزود: وضعیت اعتیاد در کشور متوسط رو به پایین است اما همین متوسط برای کشورما زیاد است.

افشار به اولویت مبارزه با مواد مخدر در کشور اشاره کرد و افزود:امام راحل در دوران جنگ تحمیلی نیز فرمودند مساله اول کشور جنگ و اولویت بعدی مواد مخدر و اعتیاد است زیرا اعتیاد نه تنها کشور بلکه جامعه بشریت را با مشکلی بزرگ مواجه خواهد کرد که باید برای آن برنامه ریزی دقیقی انجام شود.

وی اظهار داشت : رهبر معظم انقلاب نیز همه ابعاد اجتماعی را در ۱۱ بند در سیاست های کلان ابلاغ کرده اند .

معاون کاهش تقاضا و توسعه مشارکت های مردمی ستاد مبارزه با مواد مخدر ریاست جمهوری گفت: دشمنان با اعمال تحریم های ظالمانه ، محاصره اقتصادی و نظامی تلاش کردند تا کشور را به سمت فروپاشی ببرند اما به جایی نرسیدند.

افشار تصریح کرد: دشمنان زمانی که در جنگ سخت به موفقیت نرسیدند رویکرد جدیدی علیه کشور را پیش گرفتند و جوانان این سرمایه های اصلی کشور را مورد هدف قرار دادند چرا که می دانند، تزلزل جوانان در یک کشور آن را به سر منزل تعالی و ترقی نمی رساند.

سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر مقابله با این معضل را نیازمند مشارکت همگانی دانست و گفت :همه اقشار جامعه باید در این زمینه ورود کنند.

معاون کاهش تقاضا و توسعه مشارکت های مردمی ستاد مبارزه با مواد مخدر نهاد ریاست جمهوری در ادامه به مباحث پیشگیرانه در محیط های آموزشی اشاره کرد و گفت: در محیط های آموزشی پس از آموزش و پرورش، دانشگاه های کشور مطرح است که این همایش نمادی از اقدامات پیشگیرانه در سطح دانشگاه هاست که جا دارد از مسئولان و روسای دانشگاه های این جزیره برای برپایی این همایش دانشجویی تقدیر گردد .

افشار با اشاره به اینکه دولت‎ ‎با ساز و کار و بودجه مشخص به تنهایی نمی تواند با اعتیاد مبارزه کند، بیان داشت: باید مقابله با اعتیاد را به درون جامعه برد و از یک مساله اجتماعی‎ به یک دغدغه و مساله جمعی تبدیل کرد.

وی، افزایش سطح آگاهی و استمرار آموزش‌های پیشگیری از اعتیاد را مهم برشمرد و ‏گفت: یکی از راهبردهای مهم در مبارزه همه جانبه با مواد مخدر، توسعه دانش پیشگیری از اعتیاد ‏بمنظور برنامه‌ریزی در کانون‌های هدف و همچنین ارتقای دانش تخصصی و سطح آموزشی نیروهای ‏انسانی در سطح جامعه است.

افشار همچنین به تغییر الگوی مصرف موادمخدر در جامعه اشاره کرد و یادآور شد: در حال حاضر با تغییرات شتابان مانند تغییر الگوی مصرف، تغییرات جنسیتی و سنی در زمینه مصرف موادمخدر مواجه هستیم.

وی تصریح کرد: متاسفانه در ایران الگوی مصرف به سوی مواد صنعتی تغییر پیدا کرده است و زنان بیشتر گرایش به مصرف مواد مخدر دارند.

این مقام مسئول در ستاد مبارزه با موادمخدر ادامه داد: طی یک دهه گذشته میران مصرف مواد مخدر صنعتی از ۳ درصد به ۲۵ درصد رسیده که در این میان تمایل زنان به ۲ برابر رسیده است.

وی تاکید کرد: زنانه شدن اعتیاد یک فاجعه جدی است چرا که آنها ستون خانواده و از نظر فیزیولوژیک آسیب‌پذیرتر بوده و این خطر وجود دارد که به طور همزمان چند ماده مخدر مصرف کنند.

افشار با بیان اینکه هیچ یک از مواد محرک را پس از مصرف نمی توان به راحتی کنار گذاشت افزود : پس از کنارگذاشتن مواد در کوتاه مدت و میان مدت فرد در حالت عادی قرار نخواهد گرفت.

وی به استفاده از توان مردم در اجتماع اشاره کرد و گفت: وقتی جامعه ای در یک نقطه بلغزد دشمن از همان ناحیه نفوذ خواهد کرد اما اگر همه مردم در صحنه حضور داشته باشند دشمن نا امید خواهد شد چرا که همدلی و اتحاد سدی بنیادین و فولادی است که سیلاب و طوفان نیز نمی تواند در آن نفوذ کند.

معاون کاهش تقاضا و توسعه مشارکت های مردمی ستاد مبارزه با موادمخدر با اشاره بر لزوم اطلاع رسانی در این مورد، گفت: اعتیاد زنان بیشتر از طریق آرایشگاههای زنانه، سالن‌های زنان و غیره ایجاد می شود به طوریکه با استفاده از داروهای کاهش وزن یا داروهایی دیگر آنها را به سمت اعتیاد سوق داده و بعد به سمت سوء مصرف می روند بنابراین این سوء مصرف در زنان ناشی از مصرف چند دارویی است.

پرویز افشار ادامه داد: در گذشته این تلقی وجود داشت که اعتیاد خاص بیکاران، مجردها و افراد منزوی است، اما امروز این باورها در حال تغییر هستند و بخش قابل توجهی از معتادان شاغلند.

معاون کاهش تقاضای ستاد مبارزه با مواد مخدر گفت: بر اساس آمارها بیش از ۵۰ درصد معتادان در کشور متاهل هستند.

افشار با بیان اینکه در وضعیت ویژه‌ای قرار داریم که همه را نگران کرده است، اظهار داشت: مقام معظم رهبری چند جلسه با مسئولان نظام داشته‌اند و مطرح کرده‌اند که ۲۰ سال عقب ماندگی در این حوزه داریم و باید برای جبران آن کار کنیم.

افشار با بیان اینکه نخستین اولویت ما اولویت پیشگیری است، ادامه داد: در ابتدا بر روی مراکزی متمرکز می‌شویم که بیشترین اثربخشی را دارند؛ به عنوان مثال فضاهای آموزشی دارای بیشترین اثربخشی در اجرای برنامه‌های پیشگیرانه هستند.

وی خوشبختانه وضعیت اعتیاد در مراکز آموزشی و دانشگاه ها را نگران کننده نداست اما اعتیاد یک دانشجو را هم از نظر ستاد مبارزه با موادمخدر زیاد دانست و از مسئولان دانشگاه ها خواست در راستای اقدامات پیشگیرانه مثل همیشه در کنار شورای هماهنگی مبارزه با موادمخدر باشند.

وی عامل مهم گرفتار شدن برخی جوانان در دام اعتیاد را عدم آگاهی و باورهای غلط مصرف موادمخدر دانست و گفت: فقر آگاهی و آموزش مهارت در جوانان و نوجوانان سبب کاهش سن اعتیاد و افزایش گرایش دختران و افراد تحصیلکرده به اعتیاد شده است .

افشار خاطر نشان کرد: هیچ یک از افراد جامعه در برابر مصرف مواد مخدر مصونیت ندارد و اعتماد به نفس کاذب باعث می شود تا برخی افراد تصور کنند مصرف تفریحی مواد مخدر اعتیادآور نیست، در حالی که هر فرد در هر سن و موقعیت اجتماعی که باشد در خطر اعتیاد قرار دارد و تنها مسئله ای که مانع از اعتیاد می شود مهارت نه گفتن به مواد مخدر است.

علل گرایش به مواد مخدر در بین نوجوانان وجوانان و راههای پیشگیری

نتایج اغلب پژوهش‌ها در سطح کشورهای مختلف حاکی از آن است که میزان مصرف مواد در جوامع مختلف به ویژه در میان نوجوانان و جوانان در حال افزایش است. سوءمصرف مواد در میان جوانان مشکلاتی نظیر خطر آسیب و مرگ از طریق خشونت بین فردی، تصادفات جاده‌ای، رفتارهای پرخطر جنسی، ابتلا به بیماری‌هایی چون ایدز و مشکلات تحصیلی را افزایش می‌دهد.

مسأله مصرف و سوءمصرف مواد در میان نوجوانان و جوانان به دلیل حساسیت این دوره از زندگی و نقش آن در زندگی آینده افراد، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این مسأله وقتی مهم‌تر می‌شود که شیوع مصرف مواد در میان جوانان دانشجو مطرح می‌شود. بنابراین توجه به این موضوع در بین دانشجویان از موضوعات اساسی نظام‌های آموزشی بوده و می‌تواند گام مؤثری در شناسایی عوامل مرتبط با سوءمصرف مواد و ارائه راهکارهای مؤثر در جهت پیشگیری و درمان اختلالات سوءمصرف مواد و اعتیاد باشد.

 با توجه به هزینه‌های بسیار بالای مبارزه با موادمخدر، درمان و نگهداری معتادان و همچنین معایب مربوط به روش‌های درمان و سم‌زدایی، به نظر می‌رسد پیشگیری از سوءمصرف مواد بسیار مقرون به صرفه و کاراتر باشد. از این‌رو یکی از زمینه‌های مهم پژوهش در زمینه سوءمصرف مواد، شناسایی عوامل خطر و محافظت‌کننده گرایش به مصرف مواد است.

 از نظر بوتوین (2000) احتمال مصرف و گرایش به مواد در افرادی که نگرش مثبت یا خنثی نسبت به مواد دارند به مراتب بیشتر است. شروع مصرف هر نوع ماده‌ای متعاقب نظر و باور مثبت در رابطه با مصرف آن روی می‌دهد. در واقع نگرش‌ها و باورهای مثبت نسبت به مواد، تسهیل‌کننده شروع مصرف هستند. تیل‌دسلی (2000) در مطالعه‌ای نشان داد که نگرش مثبت و استفاده همسالان از مواد غیرمجاز در تقویت گرایش دانش‌آموزان مدرسه به سمت مواد تأثیر داشته است.

 هانسن (1992) نیز با بررسی متغیرهای واسطه‌ای 45 مطالعه که در بین سال‌های 1980 و 1990 صورت گرفت و از نظر محتوا، روش و اثربخشی ارزیابی شده بودند دوازده عامل را به عنوان متغیرهای واسطه‌ای در مصرف مواد مخدر پیشنهاد کرده است. این عوامل عبارتند از:

 1- دسترسی به مواد مخدر؛

2- عدم تناسب مصرف مواد با ارزش‌ها و سبک زندگی؛

 3- باورهای (درست یا نادرست)رباره پیامدهای مصرف مواد؛

 4- مقید بودن به عدم مصرف مواد؛

 5- کنترل استرس؛

 6- سطح عزت نفس؛

 7- مهارت‌های مقابله‌ای در مقابل فشار اجتماعی؛

 8- فعالیت‌های جایگزین؛

 9- مهارت‌های هدف‌گزینی؛

 10- مهارت‌های تصمیم‌گیری؛

 11- مهارت‌های کمک به دیگران؛

 12- مهارت‌های اجتماعی (ابراز وجود ارتباط و حل مسائل بین فردی.)

 از میان عوامل فردی می‌توان به سن و جنس اشاره نمود؛ نوجوانی و جوانانی را می‌توان یکی از عوامل خطرزای مصرف و سوءمصرف مواد قلمداد نمود. آمارها نشان می‌دهد سن شروع اعتیاد بین 16 تا 20 سالگی و دامنه سنی در معرض خطر را جوانان بین 18 تا 31 سال تشکیل می‌دهند. در بعضی پژوهش‌ها ارتباط قوی بین سن نوجوانان و سوءمصرف مواد وجود دارد. اغلب پژوهش‌ها نشان داده‌اند که پسرها به احتمال بیشتری مواد را به صورت مکرر مصرف می‌کنند تا دخترها. محمدی در پژوهش خود (1384) نشان داد که دختران بیشتر از پسران مصرف مواد را عملی نادرست تلقی می‌کنند.

 در سطح فردی صفات شخصیت، ویژگی‌های روانی و آمادگی‌های زیستی که فراتر از کنترل نوجوانان هستند، ممکن است میل به مصرف مواد را برانگیزد و آنها را در برابر آثار فیزیولوژیک مواد مستعد سازد. از دیگر عوامل فردی می‌توان به عواملی چون عزت نفس پایین، اضطراب و تنش، تکانشگری، خلق افسرده، مهارت‌های سازشی ضعیف، مهارت‌های اجتماعی ناکارآمد و مهارت‌های تحصیلی ضعیف اشاره نمود.

 اعتیاد با چگونگی ادراک فرد از خود نیز رابطه دارد. معلوم شده است که افراد مبتلا، اعتماد به نفس پایین‌تری دارند، در رفتارهای خود، تکانشی عمل می‌کنند و به هنگام روبرو شدن با مشکلات، به جای برخورد مسئله‌مدار و ریشه‌ای، از آنها اجتناب می‌کنند، چرا که توانایی‌های خود را دست کم می‌گیرند و خود را از پیش شکست خورده می‌دانند. می‌توان گفت که این افراد، خودکارآمدی پایینی دارند.

 خودکارآمدی به عنوان سازه‌ای شخصیتی، قضاوتی است از جانب فرد درباره توانایی خود در بروز رفتارهای مشخصی که به اهداف معینی منجر شده یا آنکه به وی در مقابله با موقعیت‌های استرس‌زا کمک‌کننده باشد. به عبارت دیگر، خودکارآمدی باز نماینده حس خوشبینی نسبت به توانایی‌های شخصی است، و سازه‌ای جهان شمول است که به نظر می‌رسد در انگیزش انسان نقش داشته باشد. تحقیقات نشان داده‌اند که خودکارآمدی بالا با کیفیت زندگی بهتر، اعتماد به نفس بالاتر، اعتیاد کمتر و نتایج درمانی بهتر رابطه دارد.

 نگرش منفی و تعهد اندک نسبت به مدرسه و دانشگاه عامل خطری است که اغلب با شکست تحصیلی همراه می‌شود، زیرا فرد نمی‌تواند نقش یک دانش‌آموز یا دانشجو را نقشی کارآمد و پایدار ببیند. بر همین اساس غیبت، سابقه ترک تحصیل یا قصد ترک تحصیل، مصرف مواد را پیش‌بینی می‌کند (سهرابی و همکاران، 1387). در نقطه مقابل، برقراری پیوند و احساس تعلق به مدرسه، نوجوان را در برابر مصرف موادمخدر و سایر مشکلات رفتاری محافظت می‌کند. براساس یافته‌های پژوهش محمدخانی (1385) عامل پیوند با مدرسه قوی‌ترین عامل اجتماعی است که به صورت مستقیم بر مصرف مواد اثر می‌گذارد. بنابراین با قوی‌تر شدن احساس تعلق دانش‌آموزان نسبت به مدرسه، میزان مصرف مواد کاهش می‌یابد.

 از دیگر عوامل گرایش به مصرف مواد، عدم آشنایی جوانان با مهارت‌های زندگی است. بوتوین و همکاران (2001، 2004) از مهارت‌های تصمیم‌گیری، مقابله با اضطراب، مهارت‌های ارتباطی و جرأت‌آموزی یاد می‌کنند. نوجوانانی که قابلیت‌های اجتماعی ضعیفی دارند، ممکن است به دلیل سودمندی‌های اجتماعی به مصرف سیگار و الکل رو آورند. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد افراد با شایستگی و مهارت اجتماعی پایین، بدترین پیش آگهی و بالاترین نرخ مصرف مواد را نشان می‌دهند. محیط دانشگاه با استرس‌های درسی و عدم مهارت برای سازگاری با همسالان در خوابگاه‌ها به همراه احساس رهایی از کنترل و نظارت والدین می‌تواند یکی از عوامل خطرآفرین برای گرایش به مصرف موادمخدر باشند.

 خانواده یکی از بنیادی‌ترین عوامل مؤثر در مصرف یا عدم مصرف مواد فرزندان به شمار می‌رود؛ سابقه مصرف مواد یکی از عوامل خطر مهم است، در رابطه با مصرف مواد توسط اعضای خانواده، وست و پرینز (1987، نقل از میلر، لستنیگ و اسمیت، 2001)، بیان کرده‌اند که در مقایسه با کودکان والدین غیرالکلی، کودکان والدین الکلی چهار برابر بیشتر در معرض خطر الکلی شدن قرار دارند. کودکان دارای والدین مصرف‌کننده الکل نسبت به سایر کودکان به صورت معناداری در عوامل روانی اجتماعی، توانمندی‌های خانوادگی/ شخصی و پیوند با مدرسه، پایین‌تر و از نظر عوامل خطرزا در حوزه‌های خلق و خو، احساسات و افکار و رفتار، بالاتر بودند. از سوی دیگر نگرش مثبت والدین به مصرف مواد، احتمال اینکه نوجوانان به سوءمصرف مواد روی بیاورند را بیشتر می‌کند و اعتقاد به ضدارزش بودن مصرف مواد در خانواده از احتمال گرایش فرزندان به مصرف مواد می‌کاهد.

 عقاید مذهبی معمولاً عامل بازدارنده سوءمصرف موادمخدر محسوب می‌شوند. مذهبی بودن علاوه بر اینکه نوجوان را در برابر مشکلات مصرف مواد حفاظت می‌کند، کودکان معتادان به تریاک را نیز که به شدت در معرض خطر مصرف مواد قرار دارند حفاظت می‌کند (کوئینگ، 1998). افرادی که از دینداری بالایی برخوردارند سازگاری بهتری با موقعیت‌های استرس‌زا دارند، میزان پایین‌تری از هیجانات منفی و افسردگی را تجربه می‌کنند، اضطراب کمتری دارند، از مصرف مواد روان‌گردان و الکل پرهیز می‌کنند و از حمایت اجتماعی بالاتری برخوردارند. آنها به دلیل اتخاذ شیوه‌های سالم در زندگی امید به زندگی بهتری نیز نسبت به افراد عادی دارند.

 با توجه به آنچه که ذکر شد، پژوهش حاضر در پی پاسخگویی به این پرسش است که از میان عوامل مختلف فردی، خانوادگی و اجتماعی، کدام یک از عوامل نقش بیشتری در پیش‌بینی گرایش یا عدم گرایش به مواد دارند؟ برای بررسی این مساله براساس ادبیات موجود، عواملی چون دسترسی به مواد، وضعیت اجتماعی- اقتصادی، عزت نفس، خودکارآمدی، مهارت‌های زندگی، پرخاشگری، نگرش والدین نسبت به مواد و رابطه خانوادگی مدنظر قرار گرفت.

 روش پژوهش

این پژوهش از حیث هدف یک پژوهش بنیادی و از نظر روش یک پژوهش همبستگی است.

 جامعه آماری، نمونه و روش نمونه گیری

جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه دانشجویان دانشگاه آزاد بندرعباس در سال تحصیلی 89-1388 است. از میان افراد جامعه فوق با روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای و براساس فرمول کوکران تعداد 350 نفر انتخاب شدند. از مجموع پرسشنامه‌های تکمیلی 40 پرسشنامه به دلیل نقص اطلاعات کنار گذاشته شده و 310 پرسشنامه (150 نفر مرد و 160 نفر زن) مورد تحلیل قرار گرفت. 4/57 درصد از افراد مجرد و 6/42 درصد متأهل بودند. حدود 57 درصد از گروه نمونه در دامنه سنی 18 تا 25 سال و 40 درصد نیز در دامنه سنی 25 تا 35 سال قرار داشتند.

 بحث و نتیجه گیری

پژوهش حاضر با هدف بررسی عوامل خطر و محافظت‌کننده گرایش به مصرف مواد در دانشجویان دانشگاه آزاد بندرعباس انجام گرفت. نخستین عواملی که مورد بحث قرار می‌گیرند، سه عامل جمعیت‌شناختی مطرح در این حوزه یعنی جنسیت، سن و وضعیت تأهل هستند.

 در مورد جنسیت یافته‌های پژوهش نشان داد که میانگین گرایش به مصرف مواد در بین دانشجویان دختر و پسر به طور معناداری متفاوت است و این میانگین در دانشجویان پسر بیشتر از دختران است. این یافته با یافته‌های پژوهش‌های محمدی (1384)، ملچیور، چستانگ و گولدبرگ (2007) همسو شده است. همان‌گونه که در مقدمه نیز اشاره شد، در تبیین این موضوع محمدی (1384) نشان داد که دختران بیشتر از پسران مصرف مواد را عملی نادرست تلقی می‌کنند. البته برخی از پژوهش‌های اخیر نشان داده است که میزان مصرف مواد در میان زنان نیز افزایش قابل توجهی داشته و در برخی پژوهش‌ها با میزان مصرف مواد در مردان تفاوت معنی‌داری ندارد (وارنر- اسمیت و همکاران، 2001)

 در مورد تأثیر طبقه سنی بر گرایش به مصرف مواد، نتایج نشان داد که تفاوت معنی‌داری بین طبقات مختلف سنی از نظر گرایش به مصرف مواد وجود ندارد. این یافته با یافته‌های اغلب پژوهش‌های پیشین ناهمسو است. چرا که بر اساس یافته‌های پیشین میزان شیوع مصرف مواد در طبقات سنی جوان تر بیشتر است (زرانی، 1385؛ سهرابی و همکاران، 1387)، که این موضوع حاکی از میل به مصرف بیشتر در این سنین است. در این خصوص می‌توان یک تبیین احتمالی ارایه نمود و آن اینکه، ممکن است متأهل بودن به عنوان یک عامل محافظت‌کننده در این بین دخیل باشد، چرا که تعداد قابل توجهی از دانشجویان گروه نمونه (حدود 43 درصد) متأهل بودند و تحلیل‌ها نشان داد که میزان گزایش به مصرف مواد در میان متأهل‌ها به شکل معناداری پایین‌تر از مجردها است. در ادبیات مربوط به آسیب‌شناسی روانی از تأهل به عنوان یکی از عوامل پیشگیری‌کننده یاد می‌شود (سلیگمن و روزنهان، 1995). همسو با این موضوع نتیجه این پژوهش نشان داد که میانگین نمره گرایش به مصرف مواد مجردها به شکل معنی‌داری بالاتر از متأهل‌ها است.

 براساس یافته‌های پژوهش، نگرش مذهبی یکی از همبسته‌های منفی معنی‌دار با گرایش به مصرف مواد است. نگرش مذهبی و عامل دینداری امروزه در اغلب پژوهش‌های حوزه سلامت روان مشاهده می‌شود. محققان سلامت روانی و جسمی، یافته‌های رو به رشدی پیدا کرده‌اند که حاکی از این است که زندگی معنوی انسان با بهزیستی جسمی و روانی وی رابطه دارد. افرادی که از دینداری بالایی برخوردارند سازگاری بهتری با موقعیت‌های استرس‌زا دارند، میزان پایین‌تری از هیجانات منفی و افسردگی را تجربه می‌کنند، اضطراب کمتری دارند، از مصرف مواد روان‌گردان و الکل پرهیز می‌کنند و از حمایت اجتماعی بالاتری برخوردارند. آنها به دلیل اتخاذ شیوه‌های سالم در زندگی امید به زندگی بالاتری نیز نسبت به افراد عادی دارند (کوئنیگ و کوهن، 2002)

 از دیگر همبسته‌های منفی گرایش به مصرف مواد، عزت نفس و خودکارآمدی است. این یافته با یافته‌های وارن، استین و گرلا (2007) و پتریاتیس و همکاران (1995) همسو شده است. این یافته بر اساس نظریه تحقیر خود، قابل تبیین است. این نظریه، عامل اصلی در سوءمصرف مواد را به عزت نفس عمومی فرد مربوط می داند. قرار داشتن مکرر در معرض ارزیابی‌های منفی و انتقادات دیگران باعث افت عزت نفس، تحقیر خود و احساس عدم کفایت در برخی صفات مورد پذیرش می‌شود. این امر می‌تواند زمینه‌ساز ارتباط نوجوان با آن دسته از همسالان منحرفی شود که احساس ارزش خود را در وی تقویت می‌کنند (کاپلان، مارتین، رابینز، 1984).

 براساس پژوهش ها، عامل پیوند با مدرسه قوی ترین عامل اجتماعی است که به صورت مستقیم بر مصرف مواد اثر می‌گذارد. بنابراین با قوی‌تر شدن احساس تعلق دانش‌آموزان نسبت به مدرسه، میزان مصرف مواد کاهش می‌یابد. بر اساس نظریه‌های تعلق اجتماعی و الگوی بوم‌شناسی اجتماعی روی آوردن به همسالان مصرف‌کننده مواد در نوجوانانی که نسبت به مدرسه احساس تعلق ندارند و آن را محیطی منفی می‌بینند، بیشتر است (طارمیان، 1378، کامپفر و ترنر، 1991). از سوی دیگر نگرش منفی به محیط تحصیلی موجب افت تحصیلی شده و بر اساس مطالعات طولی سوءمصرف مواد در میان نوجوانانی که وضعیت تحصیلی ضعیفی دارند، شایع‌تر است (پترتیس، فلی و میلر، 1995)

 نگرش مثبت والدین به مواد نیز از عواملی است که همبستگی مثبت معناداری با گرایش به مصرف مواد دارد. این یافته مؤید یافته سهرابی و همکاران (1387) است مبنی بر اینکه نگرش مثبت والدین به مصرف مواد، احتمال اینکه نوجوانان به سوءمصرف مواد روی بیاورند را بیشتر می‌کند و اعتقاد به ضدارزش بودن مصرف مواد در خانواده از احتمال گرایش فرزندان به مصرف مواد می‌کاهد. یافته فوق با بخشی از نظریه عمل متکی بر استدلال (آجزن و فیش بین، 1980؛ آجزن، 1985) قابل تبیین است. این نظریه به ارتباط میان اطلاعات و نگرش‌ها و نگرش‌ها و رفتار تأکید می‌کند و بر دو فرض مهم مبتنی است. فرض اول آنکه رفتارهای انسان تحت کنترل اراده اوست و توسط مقاصد و کلام فرد پیش‌بینی می‌شود. و فرض دوم آنکه انسان‌ها معقول عمل کرده و قبل از اقدام به عمل، نتایج عمل خود را در نظر می‌گیرند. براساس این نظریه تصمیم‌گیری نوجوان تحت تأثیر دو متغیر شناختی است؛ اول تصمیم نوجوان برای مصرف که متأثر از نگرش وی در مورد مصرف مواد است. آجزن و فیش بین، با تکیه بر رویکرد «انتظار- ارزش» معتقدند که نگرش‌های مربوط به مواد مخدر، هم تابع آثار و عوارض شخصی است که نوجوان از مصرف آزمایشی ماده انتظار دارد و هم تابع ارزش‌های عاطفی‌ای است که نوجوان برای پیامدهای رفتار خود قائل می‌شود. اگر منفعتی که نوجوان از مصرف مواد انتظار دارد بیش از انرژی و هزینه‌ای باشد که صرف آن می‌کند، نگرش مثبتی به مصرف مواد پیدا می‌کند.

 متغیر دوم مؤید این مطلب است که اگر دوستان نزدیک و اعضای خانواده نوجوان مصرف آزمایشی مواد را تأیید کنند، تمایل نوجوان به مصرف ماده بیشتر می‌شود. این تمایل با مصرف آزمایشی ماده در همسالان و بزرگسالان، بیشتر می‌شود. نظریه یادگیری اجتماعی نیز با تأکید بر نقش الگوگیری کودکان از والدین در رفتار آنها، می‌تواند در تبیین تأثیر نگرش مثبت والدین به مواد بر گرایش کودکان به مصرف مواد، راهگشا باشد.

 بالاترین میزان همبستگی بین گرایش به مصرف مواد و عوامل خطر و محافظت‌کننده، مربوط به ارتباط گرایش به مواد با مهارت‌های اجتماعی است. این یافته با یافته‌های بوتوین و همکاران (2001؛ 2004) و سهرابی و همکاران (1387) همسو شده است. همان‌گونه که قبلاً نیز اشاره شد، نوجوانانی که قابلیت‌های اجتماعی ضعیفی دارند، ممکن است به دلیل سودمندی‌های اجتماعی به مصرف سیگار و الکل رو آورند. از نظر شدلر و بلاک (1990) بعید نیست که نوجوانان و جوانان از موادمخدر به منزله راهی برای مقابله با مشکلات، احساسات منفی و موقعیت‌های فشارزا استفاده نمایند. بر همین اساس هدف از ارتقاء مهارت‌های اجتماعی و فردی در قالب مهارت‌های زندگی، غلبه یافتن بر ضعف هایی است که گمان می‌رود خطر سوءمصرف مواد را افزایش می‌دهند.

 علی‌رغم اینکه در پژوهش‌های پیشین بر نقش عواملی مانند اوقات فراغت، رابطه خانوادگی، دسترسی به مواد و وضعیت اجتماعی اقتصادی خانواده، در مصرف مواد توسط نوجوانان تأکید شده است، همبستگی این عوامل با گرایش به مصرف مواد در پژوهش حاضر معنی‌دار نشد. به نظر می‌رسد این موضوع نیازمند بررسی‌های بیشتری است.

 برای بررسی اینکه از مجموعه عوامل خطرزا و محافظت‌کننده مصرف مواد کدام یک توان پیش‌بینی یا محافظت‌کنندگی بیشتری دارند از تحلیل رگرسیون استفاده گردید. نتایج تحلیل حاکی از این بود که مهارت‌های اجتماعی، نگرش مذهبی و پرخاشگری عمده‌ترین پیش‌بینی‌کننده‌های گرایش به مصرف مواد هستند.

 یافته‌های پژوهش حاضر به شکل مطلوبی بر اساس الگوی یادگیری اجتماعی چند مرحله‌ای قابل تبیین است. این الگو فرایندهای یادگیری اجتماعی را با یک سری ویژگی‌های درون فردی مانند اعتماد به نفس پایین، مهارت‌های ضعیف مقابله‌ای و مهارت‌های اجتماعی ضعیف ترکیب می‌کند و در قالب یک الگوی سه مرحله‌ای به توجیه سوءمصرف مواد می‌پردازد. اولین مرحله مربوط به نخستین تجربیات نوجوان در ارتباط با مواد است. در این مرحله نوجوان از چند راه به سمت مصرف مواد کشیده می‌شود. اول سیستم ارزش‌های فردی که به جای هدف‌های بلند مدت معمول در خانواده، تحصیل و مذهب به هدف‌های فعلی و کوتاه مدت توجه دارد؛ دوم والدینی که نمی‌توانند حمایت، نظارت، گرمی و انضباط را به نوجوان انتقال دهند؛ سوم مشاهده والدینی که در برابر دیدگان نوجوان مواد مصرف می‌کنند. دومین مرحله مربوط به اولین تجربه آزمایشی و ناشی از نقایص و کاستی‌های مهارت‌های اجتماعی در نوجوان است. وجود سابقه مصرف در گذشته، عدم جرأت‌ورزی، ناتوانی در همدلی و سازگاری مطلوب با اطرافیان وی را به سوی همسالان منحرف می‌کشد. سومین مرحله مربوط به حرکت نوجوان به سمت مصرف دائمی مواد است که تحت تأثیر چند عامل است. اول مصرف مواد توسط والدینش را مشاهده کند؛ دوم همسالانی داشته باشد که مصرف آزمایشی مواد را تأیید کنند؛ سوم از نظر هیجانی آشفته و تحت فشار باشد؛ چهارم مهارت‌های سازشی و مقابل‌های ضعیفی داشته باشد (سیمونز و همکاران، 1988)

 مدل تلفیقی مصرف مواد بوتوین (2000) نیز، عوامل کلیدی مرتبط با شروع مصرف مواد را به گونه‌ای منسجم با یکدیگر تلفیق کرده است. بر اساس این مدل افرادی که باورهای هنجاری درباره الکل، سیگار و سایر مواد دارند، و از مهارت‌های اجتماعی و فردی و مهارت‌های جرأت‌مندی ضعیفی برای مقاومت در برابر مصرف مواد، برخوردار هستند، بیشتر تحت تأثیر نفوذهای اجتماعی قرار می‌گیرند. همچنین عوامل اجتماعی ترویج‌کننده مصرف الکل، سیگار و سایر مواد احتمالاً در مورد افرادی که از نظر روان‌شناختی آسیب‌پذیر هستند، به عنوان مثال دچار اضطراب اجتماعی، عزت نفس پایین، خودکارآمدی ضعیف و ناراحتی روانی هستند، بیشتر تأثیرگذار می‌باشند.

 در پایان ذکر دو نکته ضروری است: نخست اینکه پژوهش حاضر همسو با پژوهش‌های پیشین جمعیت جوان دانشجو را از جمعیت‌های در معرض خطر می‌داند و بر این اساس به مسئولین امر این نکته را یادآوری می‌کند که به مسایل جوانان توجه ویژه‌ای داشته باشند؛ دوم اینکه با توجه به پیش‌بینی واریانس قابل توجهی از گرایش به مصرف مواد توسط مهارت‌های زندگی و باورهای مذهبی، پیشنهاد می‌گردد برنامه آموزش مهارت‌های زندگی و نهادینه کردن باورهای دینی در فرزندان این مرز و بوم مد نظر مسئولین امر قرار گیرد. بدیهی است که اگر این آموزش‌ها از دوران ابتدایی آغاز گردد و تداوم داشته باشد، نتایج مطلوبی در دوران نوجوانی و جوانی خواهد داشت.

افزایش تمایل دختران دانشجو به داروهای روان‌گردان

مدیرکل فرهنگی و پیشگیری ستاد مبارزه با مواد مخدر گفت: بنابر تحقیقات انجام شده مشخص شد که امروزه تمایل دختران دانشجو به داروهای روان‌گردان و مخدر افزایش یافته که این امر برای جامعه ما جای نگرانی دارد.
حمید صرامی در حاشیه برگزاری دوره آموزشی پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در جمع خبرنگاران با اشاره به دلایل افزایش گرایش افراد به مواد مخدر اظهار داشت: افزایش گرایش افراد به مواد مخدر دلایل گسترده‌ای را شامل می‌شود که از جمله آنها رشد اختلالات اخلاقی مانند اضطراب و استرس در جامعه به‌ویژه در بین زنان است.

او افزود: باتوجه به تحقیقاتی که در سال 92 انجام شد، 23.6 درصد از جمعیت 15 تا 64 سال دارای اختلالات اخلاقی هستند که آمار زنان مبتلا به این اختلالات بیش از مردان است و به همین دلیل نیز شیب گرایش به مواد مخدر در دختران و زنان چند برابر بیشتر از مردان است.

مشاور دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر کشور تصریح کرد: یکی دیگر از دلایل گرایش زنان و دختران به مصرف مواد، فقدان و فقر اطلاعات در زمینه گرایش به مصرف مواد در راستای یافتن آرامش، لذت کاذب و رهایی از اضطراب‌ها و افسردگی‌ها در بین زنان است. زمینه‌های گسترش اعتیاد شناسایی و رفع شود.

صرامی خاطرنشان کرد: دلایل دیگر نیز در این زمینه دخیل هستند که یکی از آنها کمبود تفریحات کافی برای نوجوانان و جوانان است که این امر در تمام استان‌ها و استان مرکزی الگوی یکسانی دارد و سبب ایجاد زمینه‌ای برای گرایش جوانان و نوجوانان به مصرف مواد مخدر شده است.

او با اشاره به وضعیت اعتیاد زنان در کشور گفت: سال 86 ارزیابی در رابطه با سوء‌مصرف مواد در سطح کشور انجام شد که در این ارزیابی مشخص شد حدود 5 درصد از دختران و زنان در جامعه به مصرف مواد گرایش پیدا کرده‌اند.

دبیر اتاق‌های فکر ستاد مبارزه با مواد مخدر کشور بیان داشت: این رقم در ارزیابی سال 90 حدود دو برابر رشد داشته و به 9.3 درصد رسیده است که این امر برای جامعه ما جای تاسف دارد. انتقال آموزش و مهارت به دانشجویان در زمینه مواد مخدر گسترش یابد

صرامی ادامه داد: بنابر تحقیقات انجام شده مشخص شد که امروزه تمایل دختران دانشجو به داروهای روانگردان و مخدر افزایش یافته که این امر برای جامعه ما جای نگرانی دارد و امید ما بر این است که باتوجه به آغاز سال تحصیلی، حوزه فرهنگی دانشگاه‌ها در زمینه انتقال آموزش و مهارت به دانشجویان با جدیت و حساسیت بیشتری کار کرده و تلاش خود را در این رابطه مضاعف کنند.

او عنوان کرد: در حال حاضر الگوی مصرف غالب مواد مخدر در کشور به ترتیب تریاک، شیشه، مواد توهم‌زای حشیش، گل، ماری‌جوانا و هروئین است که با توجه به مضرات بسیار زیادی که ماده گل و ماری‌جوانا دارند دستگاه‌های فرهنگی باید در رابطه با این دو ماده تلاش بیشتری داشته باشند.

دبیر اتاق‌های فکر ستاد مبارزه با مواد مخدر کشور افزود: امروزه مصرف مواد از جامعه مردان فراتر رفته و در جامعه زنان نیز تسری یافته و زنان نیز برای مصرف مواد مخدر از الگوی مردان تبعیت می‌کنند که باید در این زمینه اطلاعات کافی به زنان داده شده و آنها را از مضرات این مواد مطلع کرد.

21 درصد از کارگران صنعت،اعتیاد دارند !!!

صرامی با اشاره به وضعیت استان مرکزی در حوزه مواد مخدر گفت: استان مرکزی یکی از استان‌هایی است که رتبه قابل قبولی در حوزه اعتیاد در کشور را به خود اختصاص داده است.

او ادامه داد: طبق تحقیق ملی انجام شده در سال 93، حدود 21 درصد از کارگران صنایع کشور گرفتار مصرف مواد هستند و به همین منظور انتظار ما از مدیران صنایع استان مرکزی تلاش مضاعف در راستای ایمن‌سازی کارگران در حوزه اعتیاد است و در این زمینه دستگاه‌های فرهنگی باید فعالیت خود را بیشتر کرده و به معضل اعتیاد توجه بیستری داشته باشند.

دبیر اتاق‌های فکر ستاد مبارزه با مواد مخدر کشور افزود: در جامعه امروز اعتیاد هر روز بیش از روز گذشته گسترش می‌یابد و به همین دلیل باید در این حوزه به توانمندسازی و ایمن‌سازی نوجوانان و جوانان توجه ویژه شده و اقدامات لازم در این راستا انجام شود.

قنات یا کاریز یا کهریز

قنات یا کاریز یا کهریز راه‌آب یا کانالی است که در زیرِ زمین کنده شده، تا آب در آن برای رسیدن به سطح زمین جریان یابد. این جوی یا کانال در عمق زمین برای ارتباط دادنِ رشته‌چاه‌هایی است که از مادر چاه سرچشمه می‌گیرد .مادرچاه‌ها معمولاً یک چشمهی زیرزمینی هستند. قنات‌ها به‌منظور هدایت آب و مدیریّت آن برای کشاورزی و سایر مصارف به کار گرفته می‌شوند. این کانالِ قنات ممکن است تا رسیدن به سطح زمین چندین کیلومتر طول داشته باشد و به محل خروجیِ آب دهانهی کاریز یا سر قنات می‌گویند.

قنات یکی از عمده ترین منابع تأمین آب به شمار می­رفته و همین قنوات بود که ظرفیت آبدهی به مزارع بیش از 60 هزار روستای کشور را داشت. با ورود تکنولوژی جدید، چاههای عمیق جانشین قنات گردید و استفاده از موتور پمپ به تدریج رایج شد و تمامی مناطق ایران را در بر گرفت. احداث چاههای عمیق بدون برنامه ریزی خود باعث خشک شدن 90 درصد از قنوات گردید به گونه ای که احیای آنها امکان پذیر نیست زیرا حفر چاههای عمیق سطح آب را به میزان زیاد پایین برده است.

فناوری ساخت قنات در اوایل هزاره اول قبل از میلاد در مناطق خشک کوهستانی ایران گسترش پیدا کرد و به کشاورزان این مناطق اجازه داد تا بتوانند در دوره‌های طولانی خشکی که آب سطحی پیدا نمی‌شود به کشاورزی بپردازند. این قنات‌ها به تدریج در مناطق دیگر دنیا رایج شدند و اکنون قنات‌های زیادی از چین تا مراکش و حتی در قاره آمریکا وجود دارند .

ایرانیان باستان در چندین هزار سال قبل دست به این ابتکار جدید زده و آن را کاریز یا کهریز نام نهادند. نخستین قنات‌ها و طولانی‌ترین قنات دنیا در ایران واقع شده‌است.با این اختراع که در نوع خود در جهان بی‌نظیر بوده‌است، می‌توان مقدار قابل توجهی از آب‌های زیرزمینی را جمع‌آوری کرد و به سطح زمین رساند، که همانند چشمه‌های طبیعی، آب آن در تمام طول سال بدون هیچ ابزار کمکی از درون زمین به سطح زمین جاری می‌گردد. کاریز که به دست مقنی‌های ایرانی ساخته شد. این حرفه به همراه خود ساعت آبی و آسیاب آبی را نیز به همراه آورده‌است. با وجود این که چندین هزار سال از اختراع آن می‌گذرد هنوز هم این روش استفاده از آب در برخی از روستاها و مناطق مسکونی و کشاورزی و دامداری کشور معمول و متداول است و حتی رکن اصلی کشت و زرع در نواحی خشک است. گوبلو معتقد است که کاریز، ابتدا یک فن ویژه آبیاری نبوده، بلکه به طور کامل از تکنیک معدن نشأت گرفته و منظور از احداث آن جمع‌آوری آب‌های زیرزمینی به هنگام حفر معادن بوده‌است. اگرچه در گستره ی فرهنگی ایران، از معادن مس و احتمالاً روی موجود در کوه‌های زاگرس، در هزارهی دوم قبل از میلاد مسیح بهره‌برداری شده‌است اما این نظر گوبلو چندان علمی بنظر نمی‌آید و با مطالعات میدانی در مورد قناتهای ایران همخوانی ندارد خود او نیز بعد نظرش را اصلاح کرده‌است.

سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد، یونسکو، در سال ۲۰۱۶، قنات ایرانی را به عنوان میراث فرهنگی جهانی ثبت کرده‌است.۱۱ قنات در مناطق خراسان، یزد، کرمان، اصفهان و استان مرکزی در فهرست آثار جهانی ثبت شده‌اند. عمر این قنات‌ها از ۲۰۰ تا ۲۵۰۰ سال است. قنات گناباد، عمیق‌ترین قنات ایران، که عمق چاه اصلی‌اش به ۳۵۰ متر می‌رسد، یکی از قنات‌های ثبت شده‌است. همچنین قنات باغ زارچ یزد با طول چند ده کیلومتر و صدها حلقه چاه، یکی دیگر از قنات‌های ثبت شده‌است.

اهمیت قنات‌ها به اندازه‌ای است که سازمان اسناد و کتابخانهی ملّی استان یزد به دنبال برگزاری سلسله‌نشست‌های یزدشناسی خود، نتوانست از کنار قنات‌ها به راحتی عبور کند و موضوع یکی از این نشست‌های تخصصی را به قنات اختصاص داد. بر این اساس سومین نشست یزدشناسی با موضوع «یزد، آب، قنات» به همت سازمان اسناد و کتابخانه ملی استان یزد و مرکز قنات ایران با حضور بیش از ۱۰۰ نفر از علاقه‌مندان به تاریخ این دیار برگزار شد

سیستم استخراج در کاریز طوری است که آب بدون کمک و صرف هزینه فقط با استفاده از نیروی ثقل (نیروی گرانش) از زمین خارج می‌گردد. با توجه به چاه‌ها و کاریزهای موجود، آب کاریز در مقابل آبی که از چاه استخراج می‌شود، ارزانتر تمام می‌شود. آب کاریز دائمی است و در مواقع اضطراری کشت و زراعت و در مواقع حساس (نیاز به آب)، قطع نمی‌شود. منابع آب زیر زمینی توسط کاریز دیر تمام می‌شوند و استفاده طولانی دارند، هر چند به طور دائم آب‌ها - چه مصرف شوند و چه نشوند - خارج می‌گردند. کاریز دارای مزایای بسیار زیادی است که در اینجا فقط به تعداد محدودی از آن‌ها اشاره شده‌است. قنات به عنوان یک روش استحصال آب منافع متعددی دارد. اول اینکه بخش عمده کانال آب در زیر زمین قرار گرفته و در نتیجه هدررفت آب بر اثر تبخیر و نفوذ در خاک کاهش پیدا می‌کند. دوم اینکه نیروی سیستم از طریق جاذبه زمین تأمین می‌شود و نیازی به پمپ نیست؛ و سوم اینکه از آب‌های زیرزمینی به صورت تجدیدپذیر استفاده می‌شود که مزیّت سوم خود مَزیّت‌های دیگری را نیز به همراه دارد .

کاریز، از یک دهانه یا هرنج که روباز است و یک کانال طولی شیب دار زیرزمینی تشکیل شده و چندین چاه عمودی که کانال زیر زمینی سرانجام به سطح زمین مرتبط می‌سازد، چاه‌ها- که به آن‌ها در موقع حفر، میله هم گفته می‌شود- علاوه بر کاربرد برای انتقال مواد حفاری شده به روی زمین، عمل تهویه کانال زیرزمینی را نیز انجام می‌دهند و راه ارتباطی برای لای‌روبی، تعمیر و بازدید از داخل کاریز نیز به‌شمار می‌روند. به محل خروج آب قنات، پایاب کاریز می گویندو در عربی به آن مظهر قنات می‌گویند.

آغاز کاریز همان دهانه کاریز است که به آن پایاب یا «مظهر کاریز» نیز می‌گویند. پایاب جایی است که آب از دل کاریز بیرون می‌آید و ظاهر می‌شود و می‌تواند برای آبیاری و دیگر مصارف مورد استفاده قرار بگیرد. قسمت انتهایی کاریز، مادر چاه یا «پیشکار کاریز» نامیده می‌شود که در آخرین قسمت آن، چاه مادر کاریز قرار گرفته‌است. قسمت‌هایی از کاریز که با حفر آنها هنوز آب بیرون نمی‌آید» خشکه کار« و قسمتی که آبدار است بخش» آبده کاریز « نامیده می‌شوند.

صحیح ترین روشهای نگهداری از زخم

با اصول و قوانین صحیح نگهداری از زخم آشنا شوید و به طور صحیح و بهداشتی از زخم در بدنتان مراقبت کنید.

بسیاری از ما جای بخیه یا زخم‌هایی را روی بدنمان به یادگار داریم. یادگارهایی که گاهی یادآور خاطره‌ای خوش از کودکی و بازی‌های آن دورانند و گاهی خاطره‌ای تلخ را زنده می‌کنند.

با دکتر زهره تهرانچی، متخصص پوست درباره روش‌های مراقبت از زخم و بخیه و درمان جای زخم و جوشگاه گفت‌وگو کرده‌ایم.

برای بسیاری از افراد، مخصوصا خانم‌ها، وجود جای زخم‌ها ناراحت‌کننده است، اما علم پزشکی در حال حاضر به قدری پیشرفت کرده که نه‌تنها می‌توان از بروز جای زخم پیشگیری کرد بلکه می‌توان حتی جای زخم‌های قدیمی را تا حد زیادی محو کرد.

* جای کدام زخم‌ها باقی می‌ماند؟

**بیشتر زخم‌ها، مثلا زخم‌هایی که در اثر برش جراحی به‌وجود آمده‌اند، در صورتی که مراقبت‌های لازم انجام نشود، احتمال باقی‌ماندن جایشان وجود دارد.

*مثلا چه مراقبت‌هایی لازم است؟

**در مورد برش‌های جراحی باید مراقب بود زخم عفونت نکند و بخیه تحت کشش نباشد، بین لبه‌های زخم فاصله نباشد و زیر زخم خون تجمع نکرده باشد؛ چون معمولا لبه‌های زخم‌های ناخواسته نامنظم است و دچار له‌شدگی هستند و نسج آنها از بین رفته، باید بسیار مراقب بود. اگر زخم به بخیه نیاز دارد و به لایه‌های سوم و چهارم زیرپوستی رسیده است، باید مطمئن شد جسم خارجی در آن باقی نمانده است. زخم را باید کاملا شست و ضدعفونی کرد بعد در صورت نیاز بخیه زد یا لبه‌ها را به هم آورد و از چسب استفاده کرد تا جوش بخورد. در این نوع زخم مصرف آنتی‌بیوتیک ضرورت دارد و درمان سخت‌تر و کند‌تر است.

*اگر این نکته‌ها رعایت شود، جای زخم و بخیه یا جوشگاه به جا نمی‌ماند؟

**معمولا این‌طور است اما برخی افراد مستعد ابتلا به کلویید یا گوشت اضافه هستند. این افراد پوست تیره‌تری دارند و جای زخم‌هایی که در ناحیه گردن، شانه، بازو یا سینه و پشتشان ایجاد می‌شود به جا می‌ماند. کلویید در جوانان هم شایع‌تر است.

*آیا در مورد زخم‌های عمیق، به جای بخیه می‌توان از چسب‌های مخصوص استفاده کرد تا جای بخیه باقی نماند؟

**بله، البته فقط در اندام‌هایی که تحرک زیادی ندارند.

*جای زخم را می‌توان رفع کرد؟

**اگر جای بخیه باقی بماند، معمولا 6 ماه فرصت می‌دهند تا خود به خود رفع شود اما اگر بعد از 6 ماه گودی یا برجستگی به جای بماند، باید اقدام‌های درمانی انجام شود. کلویید یا گوشت اضافه ناشی از زخم را هم با تزریق استرویید و فریز کردن یا با استفاده از لیزر PDL از بین می‌برند. جراحی احتمال عود کلویید را بیشتر می‌کند. در مورد جای زخم گود نیز استفاده از لیزر مفید است. البته نتیجه هرگز صددرصد نیست اما تا 70 -60 درصد امکان دارد جای زخم از بین برود.

*جای زخم‌های قدیمی را هم می‌توان با همین روش‌ها رفع کرد؟

**بله، فقط ممکن است درمان طولانی‌تر شود.

*استفاده از ضدآفتاب در نقاطی که جای زخم رو به بهبود است، لازم است؟

**محل زخم همیشه کمی تیره‌تر می‌شود اما جای نگرانی نیست. بهتر است روی زخم را ضدآفتاب بزنید تا از تیره شدن بیش از حد جای آن پیشگیری شود. معمولا لک زخم خود به خود رفع می‌شود.

*در افراد دیابتی چطور؟ جای زخم باقی می‌ماند؟

**افراد مبتلا به دیابت کنترل نشده به‌ویژه در ناحیه پا دچار زخم می‌شوند. بهبود در این افراد به سختی اتفاق می‌افتد و می‌تواند کشنده باشد.

انواع بافت ها و محصولات صنایع دستی

همان طور که می دانید یکی از غنی ترین کشورهای دنیا در زمینه تنوع بافت و محصولات صنایع دستی وابسته به آن ایران است که در گوشه و کنار آن این صنایع تولید می شود در تصاویر زیر نمونه هایی از این صنایع دستی بافت نمایش داده شده است.

1- جاجیم : بافت جاجیم در میان ایلات و عشایر ترکمن - کردستان - آذربایجان - فارس و ...... روستاها بر روی دستگاه های مخصوص رواج دارد.

2- گلیم : گلیم دست بافته ای است پودنما و بدون پرز که هم بر دار افقی و هم بر دار عمودی بافته می شود . گلیم بافته ای دو رویه است که در هر دو طرف آن نقش ها و رنگ ها یکسان هستند.

3- زیلو : زیلو دست بافته ای است که با استفاده از تار و پود پنبه ای بر دارهای عمودی تولید می گردد بافت این زیر انداز تابستانی در روستا ها متداول است زیلو نسبت به سایر دست بافت ها ضخیم تر و زمخت تر است و دوریه است به طوری که نقش هر طرف آن با طرف دیگر متفاوت است.

4- پلاس : در بافت پلاس نیز مانند زیلو از تار و پود پنبه ای استفاده می شود با این تفاوت که در بافت پلاس از نخ های پنبه ای نامرغوب و پست استفاده می شود ممکن است در بافت پلاس از تار پشم یا پنبه استفاده شود و از پارچه های کهنه ی تا شده نیز به عنوان پود استفاده گردد.

5- شیرکی پیچ : تولید این دست بافته ی زیبا و نفیس میان ایلات و عشایر استان کرمان متداول است شیرکی پیچ را هم چون گلیم بدون پرز و صاف می بافند اما به هنگام بافت پیچش نخ های پشمین پود در زوایای مختلف به دور تارها ، سطح بافته را متفاوت از گلیم نشان می دهد.

شیرکی پیچ یک رویه است و در پشت آن نخ های پود که عبور نموده اند آویزان است از این رو استفاده از این بافته در مناطق سردسیر مناسب است.

شیرعلی پیچ و شیریکی پیچ از نام های دیگر این بافته می باشد.

6- ورنی : بافت  ورنی در میان ایلات و عشایر دامغان - اهر و مشکین شهر آذربایجان متداول است.

شیوه بافت ورنی با شیرکی پیچ کرمان مشابهت دارد این بافته نیز یک رویه و از پشت آن نخ های پود آویزان است ورنی با تار و پود پشمین بافته می شود در سال های اخیر بافت ورنی ابریشمی نیز متداول شده است.

7- سوزنی : بافت سوزنی در میان ایلات و عشایر استان فارس متداول است این دست بافته نیز با پیچش نخ های پودبه دور تارها شکل می گیرد و یک رویه است و در پشت آن نیز نخ های پود آویزان است در بافت سوزنی بر خلاف نام آن از سوزن استفاده نمی شود و بافت آن به صورت قطعات کوچک متداول است.

8- جوال - خورجین - چنته : ایلات و عشایر با به کارگیری انواع روش های بافتنی که در بافت گلیم - جاجیم و ...  به کار می رود یا ترکیب بعضی از روش ها با یکدیگر وسایل دیگری چون جوال - خورجین - چنته و ...  نیز می بافند که متناسب با اندازه ی هر یک جهت حمل اشیاء برپشت حیوان یا بر دوش انسان مورد استفاده قرار می گیرد.

9- مفرش : یا رختخواب پیچ می تواند حجم قابل توجهی رخت خواب و اثاث را در خود جای دهد.

10- ننو : از کف ننو به عنوان زیر انداز محل خواب کودک استفاده می شود.

سیاره اورانوس، مریخ، زحل و ماه

سیاره اورانوس در اسطوره‌های یونان ، خدای آسمان و معادل پارسی سره آن آهوره هفتمین سیاره از نظر نزدیکی به خورشید و سومین سیاره از نظر اندازه و چهارمین سیاره از نظر جرم در منظومه شمسی است. اورانوس هر ۸۴ سال و ۷ روز یک بار به دور خورشید می‌گردد. همچنین هر ۱۰ ساعت و ۴۸ دقیقه یک دور به دور خودش می‌چرخد. اورانوس دارای ۵ ماه به نام‌های میراندا، آریل، آمبریل، تیتانیا و ابرون است. این سیاره را ویلیام هرشل در سال ۱۷۸۱ میلادی کشف کرد .

اورانوس یکی از سیارات هشتگانه منظومه شمسی که از لحاظ بعد فاصله اش نسبت به خورشید در ردیف هفتم پس از زحل قرار گرفته‌است. فاصله متوسط این سیاره تا خورشید۲٬۸۶۹٬۶۰۰٬۰۰۰ کیلومتر و۶۳ بار از کره زمین بزرگ‌تر است. اورانوس ۲۷ ماه طبیعی دارد. قدر این سیاره نه است و با توجه به این که چشم انسان تا قدر 7 را تشخیص می‌دهد این سیاره با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شود. به همین دلیل این سیاره نام فارسی و عربی ندارد چون در ان زمان ما تلسکوپ‌هایی که بتوان با ان این سیاره را دید نداشتیم. محور حرکت وضعی این سیاره کاملاً با مدار حرکت انتقالیش منطبق است. سفرهای اکتشافی به این سیاره کمتر از ده مأموریت بوده که شاخصترینش مأموریت ویجر ۲ بود که این فضاپیما در ژانویه ۱۹۸۶ به آن رسید.

بَهرام یا مِرّیخ چهارمین سیاره در سامانه خورشیدی است که در مداری طولانی‌تر و با سرعتی کمتر از زمین به دور خورشید می‌چرخد. هر یک بار گردش این سیاره به دور خورشید معادل ۶۸۷ شبانه‌روز زمین به درازا می‌کشد و طول شب و روز نیز از کرهی زمین کمی طولانی‌تر است.

نام فارسی این سیاره بهرام و نام عربی-یونانی آن مریخ است. در کتاب‌های قدیمی فارسی آن را فلک شحنهی پنجم و سایس رواق پنجم نیز نامیده‌اند.

قطر بهرام نزدیک به یک‌دوم قطر زمین و برابر ۶٬۷۹۰ کیلومتر است. (قطر زمین: ۱۲٬۷۵۶ کیلومتر)

نوری که از خورشید به مریخ می‌رسد نصف نوری است که زمین دریافت می‌کند، اما روز مریخی چهل دقیقه طولانی‌تر از روز زمینی است؛ بنابراین شرایط از نظر نور تقریباً مثل زمستان زمین است و به این خاطر امکان رشد گیاهان در شرایط گلخانه‌ای در مریخ وجود دارد. روزهای بهرام ۲۴ ساعت و ۳۷ دقیقه درازا دارند. از آن‌جا که محور سیارهی بهرام همانند زمین ۲۴ درجه کج است، در این سیاره نیز فصل‌های سال وجود دارند. اما هر سال بهرامی کمابیش دو برابر سال زمینی یعنی ۶۷۸ روز به درازا می‌کشد.

زُحَل یا کِیوان، پس از مشتری، دومین سیارهی بزرگ منظومه شمسی و ششمین سیاره نزدیک به خورشید است. زحل یک گلوله گازی غول‌پیکر است که با وجود حجم زیادش تنها ۹۵ برابر زمین جرم دارد. چگالی این سیاره حدود یک‌هشتم زمین و کمتر از آب است. یک روز کامل در کیوان برابر ۱۰ ساعت و ۳۹ دقیقه در زمین و یک سال آن برابر ۲۹٫۵ برابر سال زمین است. از آنجایی که مدار استوایی زحل تقریباً همانند زمین در ۲۷ درجه‌است، تغییرات زاویه سیاره نسبت به خورشید شبیه به زمین است و در این سیاره نیز همان چهار فصل مشاهده می‌شود. جرم سیاره زحل همانند مشتری از گاز است که بیشتر آن را هیدروژن تشکیل می‌دهد. میزان اندکی هلیوم و متان در رده‌های بعدی گازهای تشکیل‌دهندهی سیاره قرار دارند.

در آسمان شب زمین، زحل به دلیل اندازه بزرگ، نسبتاً درخشان دیده می‌شود. زیبایی آسمان زحل به خاطر نوارهای روشن حلقه‌های اطراف آن و نیز به خاطر قمرهای زیادش است.

به علت سرعت حرکت کیوان به دور خود در قطب‌های آن نوعی حالت پخی مشاهده می‌شود که سیاره را از شکل کرهی کامل دور می‌کند. زحل از جنبه‌های زیادی شبیه مشتری است، جز اینکه در اطراف آن چندین حلقه شگفت‌انگیز وجود دارد.

ماه تنها قمر سیاره ی زمین است که با بازتاباندن نور خورشید، شب‌های زمین را کمی روشن می‌کند. ماه پنجمین قمر طبیعیِ بزرگ در  سامانه ی خورشیدی  در میان ۱۷۳ قمر موجود در این سامانه است. قطرِ ماه حدودِ ۳٬۵۰۰ کیلومتر است. جوّ ندارد و در پهنهٔ آن دهانه‌های برخوردی درپیِ برخوردِ سنگ‌های آسمانی پدید آمده‌است.

قطر کرهی ماه یک‌چهارمِ کرهی زمین است و هیچ سیارهٔ دیگری در سامانهی خورشیدی، نسبت به اندازهی خود، دورگردی به این بزرگی ندارد. چگالی ماه چهارپنجم چگالی زمین است.

انسان‌ها از قدیم از کرهی ماه و چرخش منظم آن برای گاهشماری، به‌ویژه در کشاورزی، بهره می‌گرفتند. مسافران و دریانوردان نیز از نور و حضور ماه برای جهت‌یابی و ناوبری استفاده می‌کردند؛ ماه هم‌چنین در اسطوره‌های اقوام حضور زیادی داشته و در برخی فرهنگ‌ها حتی آن را به‌عنوان یک ایزد پرستش می‌کرده‌اند. گرانش(جاذبه ی) ماه باعث به‌وجود آمدن جزر و مد آب‌های کرهی زمین می‌شود. گرانش کرهی ماه هم‌چنین باعث باثبات ماندن محور گردش زمین به دور خود می‌شود که درصورت عدم وجود ماه، انحراف محوریِ زمین مرتباً تغییر می‌کرد و این امر باعث آشفته شدن آب‌وهوا و فصل‌ها در زمین می‌شد.

 

انعطاف پذیری در ورزش

تعریف انعطاف پذیری:

انعطاف پذیری به دو شکل ایستا و پویا تعریف می شود.

انعطاف پذیری ایستا عبارت است از حدود تغییرات حرکت در حول مفصل. این انعطاف پذیری را می توان به صورت دقیق تری توسط وسیله ای به نام انعطاف سنج اندازه گرفت.

انعطاف پذیری پویا فقط مربوط به تغییر حرکت کامل مفصل نبوده بلکه با نیروهایی که در برابر هر نوع تغییر حرکت مقاومت می کند، سروکار دارد.

فواید انعطاف پذیری:

1- افزایش دمای عمومی بدن.

2- افزایش جریان خون در بین عضلات فعال، در نتیجه اکسیژن رسانی و مبادله اکسیژن از هموگلوبین به شکل مناسب و آزاد شدن سریع انرژی برای عضلات.

3- افزایش سرعت در انتقال ایمپالس های عصبی و آسان کردن حرکات بدن.

4- کاهش در تنش عضلات.

5- جلوگیری و کاهش آسیب های احتمالی در حین اجرای حرکت.

6- افزایش ضربان قلب و تنفس و آمادگی، عملکرد مؤثر تر و مطمئن تر قلب، رگ های خونی، شش ها و عضلات.
7- کمک در آمادگی روانی.

8- کاهش ناراحتی های قبل از قائدگی های دردناک.

9- کمک در گرم کردن و سرد کردن قبل و بعد از انجام هر گونه فعالیت ورزشی.

عوامل محدود کننده تمرینات کششی:

هنگام انجام تمرینات انعطاف پذیری، عوامل محدود کننده حرکت و جود دارند که عبارتند از:

1- عضله

2- کپسول مفصلی

3- تاندون عضلات

4- پوست و بافت همبند

5- استخوان

6- سن

7- جنس

 تکنیک های کشش:

برای توسعه و گسترش انعطاف پذیری چندین تکنیک کششی ابداع شده است که هر یک از این تکنیک ها باعث افزایش انعطاف پذیری در عضلات می گردد. در این قسمت فقط نام این تکنیک ها ذکر می شود:

1- کشش پویا

2- کشش غیر فعال

3- کشش ایستا

4- کشش بالستیک

5- کشش تسهیل عصبی- عضلانی عمقی

نکات مورد توجه در اجرای تمرینات کششی:

در یک برنامه کششی مؤثر، راهنمایی ها و تدابیر زیر باید رعایت شود:

• پیش از هر گونه حرکت کششی شدید، با استفاده از دوهای نرم و گام برداری سریع یا دوچرخه سواری و یا پرش های آرام خود را گرم کنید.(ضربان قلب را به آستانه تحریک برسانید)

• برای افزایش انعطاف پذیری، عضلات باید تحت فشار و اضافه بار قرار گیرند یا فراتر از دامنه معمولی وادار به کشش شوند. اما نه به حدی که باعث درد و ناراحتی شوند.

• تنها تا نقطه سفتی یا نقطه مقاومت در برابر کشش (یا تا آنجایی که شما احساس درد کنید) عمل کشش را انجام دهید.

• افزایش دامنه حرکتی در مفاصلی رخ می دهد که کشیده می شوند و این بدان معنی است که فقط در برخی مفاصل امکان افزایش دامنه حرکتی وجود دارد.

• زمانی که عضلات پیرامون مفاصل دردناک را می کشید، جانب احتیاط را از دست ندهید، از درد نباید غافل شد، چون نشان دهنده ی نادرستی انجام حرکت است.

• هنگام فعالیت های کششی در ناحیه کمر و گردن، از باز شدن و تا شدن بیش از حد این نواحی پرهیز کنید.

• در مقایسه با وضعیت ایستاده، انجام حرکات کششی در وضعیت نشسته، فشار کمتری به ناحیه کمر وارد می کند و لذا احتمال آسیب دیدگی این ناحیه کاهش می یابد.

• عضلاتی را بکشید که خشک، سخت و انعطاف ناپذیرند.

• عضلات ضعیف را تقویت کنید.

• حرکات کششی را همواره به آهستگی و با کنترل انجام دهید.

• به هنگام حرکات کششی، به طور طبیعی نفس بکشید و نفس خود را حبس نکنید.

• حرکات کششی دست کم باید سه بار در هفته انجام شود تا شاهد حداقل پیشرفت باشیم. برای رسیدن به نتایج بهتر توصیه شده است تا حرکات کششی پنج تا شش بار در هفته انجام شود.

• در تمرینات کششی نباید با سایر افراد رقابت کرد بلکه باید به اصل تفاوت های فردی توجه داشت.

تعداد، مدت، شدت و تکرار مطلوب حرکات کششی:

پیرامون زمان مطلوبی که یک کشش باید ادامه یابد تا دامنه حرکتی مفصل گسترش یابد، پژوهش های بسیاری تا کنون انجام نشده است ولی با توجه به محدود یافته های مختلف در این زمینه توصیه می شود؛ کشش عضله در مراحل آغازین برنامه به مدت ده ثانیه انجام شود. همزمان با افزایش انعطاف پذیری، ممکن است گروه عضلانی به اضافه بار نیاز پیدا کند که این کار را می توان با افزایش مدت زمان کشش عضله انجام داد و زمان هر کشش را حداکثر تا سی ثانیه افزایش داد.

فرد مبتدی باید با سه تکرار از هر حرکت کار را شروع کند و با بهبود انعطاف پذیری می تواند هر حرکت را تا پنج بار افزایش دهد تا اضافه بار گروه عضلانی، حالت پیشرونده داشته باشد.حرکات انعطاف پذیری باید دست کم سه روز در هفته انجام شود البته انجام روزانه حرکات بهتر است.شدت حرکات کششی همواره باید زیر آستانه درد هر فرد باشد.

سیستم های کنترل پرواز خودکار

خلبان خودکار یک سامانه است که برای هدایت یک هواپیما بدون کمک انسان استفاده می‌شود. که حتی برای فضاپیما و موشک نیز استفاده می شود.

سیستم های کنترل پرواز خودکار(Automatic Flight Control Systems: AFCS)

سیستم هایی هستند که شامل سطوح کنترل پرواز مانند ایلرون ها، اولویتور و غیره به همراه مکانیزم های مرتبط با آن ها مثل سروو-اکچویتور ها(Servo-Actuators)، سنسورهای مختلف مانند ژیروسکوپ، کامپیوترهای پروازی می باشند، که از آن ها برای کنترل مسیر پرواز، ضمانت پایداری هواپیما و غیره، به صورت خودکار مورد استفاده قرار می گیرند. سیستم های افزاینده ی پایداری و نیز خلبان خودکار از زیر مجموعه های سیستم های کنترل پرواز خودکار می باشند. این سیستم ها، کاملاً جایگزین انسان برای کنترل وسیله نمی‌شود، بلکه به وی این امکان را می دهد تا تمرکز بیشتری بر روی مسائل دیگر داشته باشد و خلبان فقط بر درستی و کیفیت عملکرد سیستم و دنبال کردن مسیر نظارت کند. در جدول زیر تنها بخشی از این سیستم ها را برای نمونه، که در اکثر هواپیماهای بزرگ امروزی وجود دارند، آورده ایم. توجه شود که جدول زیر تنها برخی از این سیستم ها می باشد.:

سیستم های کنترل طولی	سیستم های کنترل عرضی-سمتی
نگه دارنده ی زاویه (Pitch Attitude Hold Mode)	میراگر یاو(Yaw Damper)
نگه دارنده ارتفاع بارومتریک	نگه دارنده ی زاویه رول
نگه دارنده سرعت (Airspeed or Mach Hold)	نگه دارنده جهت مسیر (Heading Angle Hold Mode)
سیستم مانور Pitch	دور موزون
کنترل Thrust خودکار	سیستم دنبال کننده راستای موج رادیویی فرکانس بالا (VHF Omnidirectional Range:VOR)
دنبال کننده زاویه گلاید در هنگام فرودخودکار	سیستم فرود خودکار

سیستم‌های افزاینده ی پایداری

سیستم‌های افزایندهی پایداری (Stability Augmentation System: SAS) نوعی از سیستم‌های کنترل اتوماتیک پرواز هستند. هرچند به جای قرار دادن هواپیما در یک شرایط یا مسیر از پیش تعیین شده، باعث اصلاح میرایی نوسانات به مقدار مطلوب، بدون در نظر گرفتن شرایط و مسیر پروازی می‌شود. سیستم افزایندهی پایداری می‌تواند باعث پایداری هواپیما در یک یا چند محور بشود. برای مثال، یک نوع معمول آن میراگر یاو(Yaw Damper) نام دارد که برای پایداری و برطرف کردن مود غلت هلندی(Dutch Roll) در هواپیماهای دارای Sweep back می‌شود؛ و نیز برخی از این سیستم‌ها همراه با سیستم اتوپایلوت هستند. میراگرهای یاو شامل حسگر نرخ یاو، کامپیوتر یا آمپلیفایر و سروو-اکچویتور(Servo-Actuator) می‌باشد. این سیستم با استفاده از سنسور خود، زمان شروع نوسان غلت هلندی را می‌سنجد. رایانه میزان جابه جایی‌های سکان عمودی را محاسبه کرده و سپس به عملگرها فرمان مربوطه را می‌دهد تا سطوح کنترلی را حرکت دهند. از آنجا که تمام هواپیماهای دارای بال سوییپ(Sweep back)، مود داچ-رول ناپایداری دارند، از این سیستم، در آن‌ها استفاده می‌شود.

نخستین خلبان خودکار

در روزهای اولیه از حمل و نقل هوایی، هواپیماها به منظور یک حمل و نقل هوایی به یک خلبان جهت پرواز ایمن نیاز داشتند. محدوده زمانی پرواز گاهی اوقات افزایش میابد و این خود باعث خستگی جدی می‌گردد. خلبان اتوماتیک طراحی شده است برای انجام برخی از وظایف خلبان. اولین خلبان اتوماتیک هواپیما توسط شرکت اسپری در سال ۱۹۱۲ توسعه داده شد. خلبان اتوماتیک به یک شاخص عنوان ژیروسکوپی و شاخص اپراتور هیدرولیکی و سکان متصل بود. ایلرونز به بال دوسطحی برای تولید پایداری ثبات رول متصل ولازم نبود. این مجازه که هواپیما بر روی یک سطح پرواز کند و از حجم کار خلبان کاسته بشود. همه هواپیمای مسافربری پروازی امروزی یک سیستم خلبان اتوماتیک دارا می‌باشند..

در این سیستم ها، هدف کاهش بار کاری خلبان و همچنین افزایش راحتی مسافران می باشد. اما این به این معنا نیست که چنین سیستم هایی همواره و در هر شرایط جوی، ایمنی در پرواز را برقرار می کنند، بنابراین تمام این سیستم ها طوری ساخته می شوند که در هنگامی که خلبان متوجه شود که آنها به درستی کار نمی‌کنند، آنها را بتوانند از کار بیندازند و به حالت کنترل دستی بازگردانند. در زیر روند پیشرفت این سیستم ها را در طول زمان می توان مشاهده کرد:

• کاهش بار کاری خلبان و افزایش راحتی مسافران
• افزایش ایمنی با افزایش کیفیت خوشدستی(Handling)
• افزایش کارآیی در شرایط جوی نامناسب تر

منابع

·  Jan Roskam; Airplane Flight Dynamics and Automatic Flight Controls, Part II, Lawrence, 1998

·  Brian L. Stevens, Frank L. Lewis; Aircraft Control and Simulation, 2nd Edition, John Wiley & Sons, Inc. , 2003

آسیب شناسی در بزهکاری اطفال

اطفال در جامعه‌ای که اکنون در آن زندگی می‌کنیم آئینه آینده جامعه هستند و اهمیت فراوانی در جامعه دارند به همین منظور نگارنده این مقاله قصد دارد موضوع آسیب شناسی را در بزهکاری اطفال مورد بررسی قرارداده تا به این نتیجه رسید که آسیب‌های وارده براطفال ناشی از کجاست ودر برخورد با این آسیب‌ها چه راهکارهایی می‌توان ارائه کرد.‏

الف: تعریف اطفال

طفل به بیان قانون مدنی فردی است که به سن بلوغ نرسیده باشد. بلوغ شرعی در پسر ۱۵ سال و در دختر ۹ سال است با این وصف منظور از طفل در این مقاله پسر زیر ۱۵ سال و در دختر زیر ۹ سال مد نظر است.‏

ب: تعریف بزهکاری

بزهکاری در معنا و مفهوم لفظی خود عمل خطایی قلمداد می‌شود که ناشی از ترک انجام وظیفه قانونی با انجام یک عمل خطایی است که جرم قلمداد نمی‌شود و این لفظ بیشتر برای کودکان واطفال به کاربرده می‌شود. بزهکاری در هر حال از لحاظ اصطلاحی معنای بسیار نزدیکی با جرم و تبه دارد ولی به این لحاظ در برابر اطفال استعمال می‌شود که اطفال با توجه به روح لطیف و ساده‌ای که دارند نامناسب است که آنها را به مجرم و تبهکاری عنوان کرد و ازاین حیث اطفال بزهکار نامیده می‌شوند و در برخی از موارد نیز بزهکار به فردی اطلاق می‌شود که صرفا مرتکب جرم نشده ولی به طور کلی فردی سرکش و ضد اجتماعی باشد.‏

ج: تعریف آسیب شناسی

آسیب شناسی ‏(Pathology)‏ بعنوان یک اصطلاح در جرم شناسی مطرح است و همانگونه که از لفظ آن مشخص است شناسایی آسیب‌ها مد نظر است. آسیب اجتماعی حربه‌ای است که به جامعه در مبادی مختلف وارد می‌شود بعنوان مثال خانواده و والدین می‌توانند مسبب آسیب‌هایی بر اطفال خویش باشند مثلا طلاق عامل موثری است که اطفال، بی بند و بار و بزهکار تربیت شوند. پس شناسایی این حربه‌ها و علتها را آسیب شناسی می‌گویند، این موضوع در بزهکاری اطفال مورد بررسی قرار گرفته بدین صورت که چه عواملی به عنوان آسیب مطرح است که در بزهکاری اطفال موثر فرض می‌شود.

آسیب‌های وارده بر اطفال ناشی از کجاست؟

آسیب همانگونه که بیان شد ضرباتی است که برافراد وارد می‌شود و موجب ارتکاب جرم از جانب افراد می‌شود با این توضیح این آسیب‌ها بر اطفال از نواحی مختلفی نشات می‌گیرد ممکن است از جانب والدین خود طفل بزهکار باشد یا از جامعه و محیط‌های مختلفی که طفل در آن رفت و آمد دارد ناشی گردد. که در ذیل به بعضی از این موارد اشاره می‌گردد.‏

‏۱) والدین:اولین و مهمترین فاکتور برای والدین در رابطه با اطفال خویش محبت و عاطفه است زیرا این دو عامل از عوامل مهم و بنیادی در رشد جسمی و روانی اطفال به حساب میآید کمبود محبت سبب بروز اختلال روانی فاحش و انواع انحرافات اجتماعی شده که در چندین نسل اثر می‌گذارد طفلی که از محبت والدین به دور باشد خود را از خانواده و جامعه طرد شده می‌داند و حس انتقامجویی یافته و با انجام انحرافات اخلاقی و اجتماعی احساس رضایت خاطر می‌کند. مادر اولین شخصیتی است که در زندگی یک طفل موثر قلمداد می‌شود و از لحاظ محبتی می‌تواند تاثیر بسزایی بر طفل بگذارد، پدر نقش دوم را ایفا می‌کند و پدر با حس تحکم و قدرت خود در محیط کوچک خانواده می‌تواند به طفل بیاموزد که چگونه از قوانین و مقررات آمره در جامعه تبعیت کند و هرگاه پدر این حس تحکم را اعمال نکند طبعا قواعد آمره در جامعه نیز برای طفل مهم نیست و بالطبع طفل بی‌بندوبار تربیت شده و برای اجتماع خطرناک خواهد بود. از آسیب‌های مهلکی که والدین می‌توانند بر اطفال وارد کنند، طلاق است، طلاق و ازهم گسیختگی (از هر جهت به عنوان مثال فوت پدر یا مادر یا سفرهای طولانی پدر یا مادر) موجب می‌شود که طفل در محیط‌های مختلف اجتماعی احساس کمبود کرده و با انجام اعمال خلاف خودنمایی و خود را به صورتی مطرح کند تا توجه دیگران را به خود جلب کند.‏

‏۲) مسکن: مسکن از موارد دیگری است که می‌تواند بر طفل آسیب وارد کند. مسکن در زندگی افراد بسیار موثر و امری حیاتی است به این دلیل که ممکن است مسکن یک فرد واقع در یک مجتمع مسکونی چندین طبقه باشد که افراد رابطه تنگاتنگی باهم دارند طفل در چنین محیطی بیشتر رفتار و آداب اطرافیان را پذیرا می‌شود و در صورتی که مسکن به صورت ویلایی باشد طفل به دلیل روابط کمتری که با دیگران دارد رفتار و آداب دیگران کمتر بر روی او تاثیر می‌گذارد از طرف دیگر هر چه محیط مسکن کوچکتر باشد آلودگی صوتی بیشتری ایجاد و این امر موجب اختلالات روانی در طفل می‌شود و این اختلالات در زندگی طفل در آینده مشکل ایجاد می‌کند.‏

‏۳) محیط تفریح: از محیط‌های دیگری که می‌تواند آسیب‌هایی را به اطفال وارد کند، محیط تفریح است تفریح از نیازهای ضروری برای بشر به حساب می‌آید، تفریح در صورت سالم بودن برای اعصاب، روان و تسکین آلام روحی موثر قلمداد می‌گردد ولی هرگاه تفریح سالم برای افراد یک جامعه فراهم نگردد، افراد در پی تفریحات ناسالم برآمده و ازاین روبه خیابان گردی و وقت گذرانی در قهوه خانه‌ها رستوران‌ها و مراکز تجاری و فروشگاهها می‌پردازند و این خود آغاز کجروی و انحرافات اخلاقی است این موضوع برای اطفال و نوجوانان یک آسیب بسیار بزرگی به حساب آمده زیرا با کمبود محیط تفریح مناسب، اطفال به تفریحات ناسالم روبرده و این آغاز بزهکاری اطفال به حساب آمده که طبعا در زندگی سالم افراد اختلال ایجاد می‌کند.‏

‏۴) وسایل ارتباطی اعم از مطبوعات رادیو ـ تلویزیون ـ سینما از مهمترین وسایل ترویج فرهنگ، مذهب و تزریق کننده عقاید مختلف جامعه است. مطبوعات و نشریات گوناگون و تخصصی در یک جامعه می‌تواند آثار مثبتی را در پی داشته باشد از جمله بالا بردن سطح عملی افراد یک جامعه، ولی از طر ف دیگر همین مطبوعات می‌تواند آثار مخربی را درپی داشته باشد مثلا با آوردن حوادث روز به صورت افراطی سبب بزرگ نمایی یک بزهکار در جامعه می‌شوند. اطفال و نوجوانانی که به صورتی در زندگی خود کمبود دارند می‌خواهند خودنمایی و بزرگ نمایی کنند و ارتکاب بزه را راهی برای نیل به هدف خویش می‌دانند رادیو از وسائل ارتباط جمعی است که با حجم سبک و قابل حمل در تمامی زمانها و مکانها قابل استفاده است و تاثیر پذیری بالاتری را نسبت به بقیه وسائل ارتباط جمعی دارد. تلویزیون و سینما نیز از جمله وسائل دیگر ارتباط جمعی تصویری است که با پخش فیلمها و نوارهای تصویری می‌تواند تاثیرات فراوانی را بر اطفال که اکثر اوقات خود را بر تماشای تلویزیون می‌گذارند، بنماید به عنوان مثال فیلمی که از تلویزیون پخش می‌شود و درآن شخصیتی منحرف وجود دارد طفل تماشا کننده با جذب این شخصیت در وجود خود سعی می‌کند که نمود خارجی در جامعه از این شخصیت منحرف پیاده کند و خود را مطرح کند که این خود موجب انحرافات اخلاقی و اجتماعی بزرگی در طفل است.‏

انواع جرائم ارتکابی توسط اطفال بزهکار

جرائم از حیث اینکه جرم بر چه موضوعی واقع می‌گردد متفاوت و به ۳ دسته عمده قابل تقسیم می‌باشد. جرائم علیه اشخاص، جرائم علیه اموال و جرائم علیه امنیت و آسایش با این وصف جرائمی که اطفال نیز مرتکب آن می‌شوند از این دسته خارج نیست.‏

‏۱) جرائم بر علیه اشخاص

از جمله جرائمی که عمدتا براشخاص وارد می‌شود ضرب و جرح است. این جرم از ناحیه نوجوانان نیز ارتکاب یافته و بیشتر برای خودنمایی کردن و دست و پنجه نرم کردن در بین بقیه رفقای نوجوان خود دست به این گونه اعمال مجرمانه و بزهکارانه می‌زنند وبیشتر این اقدامات توسط نوجوانان در محل‌های شلوغ صورت گرفته که دلیل آن اقدام بیشتر جلب توجه کردن در نظر عام برای پرکردن کمبودهایی است که احیانا در زندگی خویش متحمل آن شده‌اند. از جمله جرائم علیه اشخاص که مورد ارتکاب بیشتری در نزد اطفال دارد جرائم منافی عفت است جرائم منافی عفت مثل زنا، لواط، قوادی و…… این گونه جرائم در دین اسلام از شدیدترین گونه جرائم و دارای مجازاتهای شدید هم در قرآن و هم در فقه است. درهر حال ریشه‌های این جرائم را باید در فرهنگ، اقتصاد و مسائل اجتماعی یک جامعه بررسی کرد. زمانی که جامعه فرهنگ بالایی برخوردار نباشد مسلما این جرائم بیشتر رواج می‌یابد و از طرف دیگر اطفال بیشتر در معرض خطر برای ارتکاب این گونه جرائم قرار دارند. ضعف اقتصادی نیز موجب می‌شود که به بنیان خانواده خلل وارد شود و مشکلاتی در این باب پیش‌ آید و مطمئنا راهی را برای ارتکاب این جرائم باز می‌کند، مثلا زمانی که فقر به خانواده فشار بیاید مطمئنا جرائم منافی عفت در خانواده بروز می‌کند و موجب انحراف اخلاقی اطفال می‌گردد.‏

‏۲) جرائم علیه اموال

از جمله جرائمی که علیه مال ارتکاب می‌یابد خرابکاری وایجاد خسارات مالی است این گونه جرائم را طفل یا نوجوان باز به دلیل کمبود‌هایی که در زندگی دارند و برای خودنمایی کردن یا به دلیل نبودن تفریح سالم که این طفل برای ایجاد تفریح برای خویش مثلا اقدام به آتش زدن لاستیک در معابر عمومی می‌کنندو خسارات مالی به بار می‌آورند. از جرائم دیگر ارتکابی توسط اطفال از سرقت می‌توان یاد کرد سرقت از اتومبیل از فروشگاهها از مغازه‌ها از جمله سرقت‌هایی است که اطفال مرتکب می‌شوند دراین گونه جرائم علت و آسیب اصلی وارده فقر است، فقر عامل موثر ارتکاب جرائم زیادی است از جمله این جرائم سرقت است که بانی ارتکاب آن فقر است.‏

در هر صورت خانواده‌ای که از لحاظ مالی رنج می‌برد کودکان خود را مسلما به اعمال زیادی مجبور می‌کنند که یکی از این اعمال سرقت‌های سبک است.‏

‏۳) جرائم علیه امنیت و آسایش عمومی

اعمالی که آسایش وامنیت عمومی را تحت تاثیر قرار می‌دهد جرم علیه آسایش و امنیت فرض می‌شود.از جمله این جرائم می‌توان به ولگردی اشاره کرد ولگردی از جمله اعمالی است که آسایش مردم را به هر طریق ممکن از بین می‌برد و می‌توان گفت از جمله جرائمی است که قانونگذار جمهوری اسلامی نیز اهمیت فراوانی به آن داده است و جزء جرائم مشهود به حساب آورده است در هر حال این جرم اطفال و نوجوان را نیز بیشتر تحت تاثیر قرار می‌دهد و آسیب وارده بر اجتماع از جانب این جرم بسیار زیاد است و حتی عقیده براین است که ولگردی خود مقدمه انواع جرائم و بزهکاری‌ها و انحرافات خواهد بود از جمله جرائم دیگری که مخل امنیت و آسایش عمومی است تکدی گری است. گدایی در حال حاضر یکی از مشاغل مرسوم در جامعه کنونی شده است این جرم تبعات بسیار خطرناکی درجامعه و حتی برای اطفال دارد،زیرا از جمله جرائمی که اطفال مورد سوء استفاده قرار می‌گیرند. در همین جرم گدایی و تکدی گری است که رویکرد بسیار منفی برای جامعه درآینده خواهد داشت از دیگر جرائم مخل امنیت می‌توان به جرائمی که موجب جریحه دارکردن مذهب و آداب و رسوم ذاتی ما میشود یاد کرد به عنوان مثال بد حجابی زنان در جامعه کنونی موجب جریحه دار کردن باورها و اعتقادات ما در جامعه می‌شود که این خود موجب آموزش ناصحیح به اطفال و نوجوانان است و رواج اینگونه جرائم در بعد وسیع برای جامعه خطرناک و آسایش وامنیت یک جامعه را مورد اخلال قرار می‌دهد.

راهکارهای قابل ارائه در باب بزهکاری اطفال

در هر حال چند مورد از آسیب‌های اجتماعی مورد بررسی قرار گرفت، جرائمی که در راستای این آسیب‌ها از جانب اطفال ارتکاب می‌یابد را نیز بررسی کردیم. دراین قسمت قصد داریم راهکارهایی ارائه کرده تا در برابر این آسیب‌ها توان مقابله داشته باشد و بتوانیم حداقل کنترل اجتماعی لازم را دراین زمینه بدست بیاوریم:‏

‏۱ـ آموزش

آموزش باید در دوبند جداگانه مورد بررسی قرار داد: آموزش والدین و آموزش اطفال‏

آموزش اطفال از جمله آموزشهایی است که به صورت رسمی اغلب در جامعه از طریق مدرسه و دانشگاه صورت می‌گیرد مدرسه و معلم می‌تواند هر کدام درآموزش و پیشگیری از برهکاری اطفال و پیشگیری کردن از ارتکاب این گونه جرائم ابعاد آموزش والدین به صورت مختصر شامل این موارد است:‏

اول: ایجاد محیطی آرام و سالم بین والدین با ایجاد دوستی و رفاقت بین یکدیگر

دوم: احتراز و دوری کردن از اینجاد رفاقت در جلب محبت فرزندان‏

سوم: پرورش حس اعتماد به نفس و عدم پرخاشگری والدین نسبت به فرزندان

چهارم: پرورش حس اعتماد به نفس در اطفال

‏ ۲) تخصصی کردن دادگاههای رسیدگی کننده به جرائم اطفال

دادگاهها با توجه به صلاحیت‌های خاصی که در قانون برای آنان مشخص کرده است گاه با بقیه مراجع قضایی متفاوت می‌شوند برای مثال رسیدگی به جرائم روحانیون و نظامیان با توجه به شخصیت طرف مرتکب جرم صلاحیت مراجع رسیدگی نیز به دادگاه نظامی یا ویژه روحانیت احاله می‌شود.رسیدگی به جرائم اطفال نیز باید به همین صورت باشد بدین خاطر که طفل درهر حال از روحیه‌ای لطیف و جس می‌سازگار با هر محیطی برخوردار است و اگر در برابر انحرافاتی که آن مرتکب می‌شود ناشیانه عمل کنیم مطمئنا موجب جری کردن آن گشته و او را برای انجام اعمال خلاف بزرگتری هدایت می‌کنیم. ولی هر گاه در برخورد با انحرافات اطفال تخصصی‌تر عمل کنیم مطمئنا در صد تکرار جرم در آنها به صفر خواهد رسید.با این اوصاف رسیدگی به بزهکاری اطفال باید در ید دادگاه تخصصی باشد تا آن دادگاه به جرم مربوطه رسیدگی کرده و حتی الامکان بتواند طفل بزهکار را ترمیم کرد و به جامعه بازگردانده. با این اوصاف قانون جمهوری اسلامی ایران نیز تخصصی کردن دادگاههای اطفال را تائید کرده و در قانون آئین دادرسی کیفری از دادگاه مخصوص به اطفال نام برده است نکته قابل توجه اینکه دراین دادگاهها حتی الامکان شرایط برای اطفال قابل تعدیل خواهد بود زیرا همگان به ارتکاب این جرم و چگونگی ارتکاب آن توسط طفل مزبور آگاه شده و از انحرافات بعدی جلوگیری می‌گردد.‏

‏۳) سلامت وسایل ارتباط جمعی

از جمله مواردی که ممکن است موجب وارد آوردن آسیب‌های فراوانی بر پیکره یک جامعه شود وسایل ارتباط جمعی است. این وسایل باید از سلامت کافی برخوردار باشد به این دلیل که اطفال از افرادی هستند که از فرصت بیشتری برای تماشای این وسایل بهره می‌گیرند و طبعا اثرات این وسایل بر اطفال از هر کسی بیشتر است پس وظیفه ارگانهای مسئول دراین راستا این است که با توجه به مقدسات جمهوری اسلامی ایران این وسایل را حتی الامکان ترمیم داده وبه سلامت کامل برسانند.‏

‏۴ ) ایجاد و تجهیز کانونهای اصلاح و تربیت

در ماده ۲۱۹ قانون آئین دادرسی کیفری دادگاههای اطفال بزهکار احیا شد و در موارد مربوط به این دادگاهها کانون اصلاح و تربیت نیزبرای نگهداری اطفال بزهکار پیش بینی شده است کما اینکه قبل از تصویب قانون آئین دادرسی کیفری در قانون مجازات اسلامی و در ماده ۴۹ این قانون اطفال را از مسئولیت کیفری مبری دانسته و تربیت آنان را با نظر دادگاه به کانون اصلاح و تربیت ارجاع داده است.‏

با این توضیح کانون اصلاح و تربیت مرکزی برای تربیت، تهذیب واصلاح کودکان و نوجوانان بزهکار است که مورد انحرافات اخلاقی و اجتماعی قرار گرفته اند.‏

متاسفانه با حذف دادگاههای اطفال به مدت چند سال از سیستم قانونی کشور عملا به این کانون مهم و حیاتی کم لطفی شد، ولی در سال ۷۸ و با تصویب مجدد دادگاه اطفال بزهکار در قانون آئین دادرسی کیفری این کانون جان تازه‌ای گرفت با این وصف کانون اصلاح و تربیت و چگونگی ساختار و وظایف آن در آئین نامه اجرایی مربوط به این کانون بر اساس قانون تشکیل دادگاههای اطفال بزهکار مشخص شده است که برای نگهداری و تربیت اطفالی که مورد آسیب‌های اخلاقی و اجتماعی قرار گرفته‌اند تاسیس شده ساختار این کانون متشکل از یک قسمت نگهداری موقت است که در این قسمت کودکان و نوجوانان در بدو ورود تا زمانی که تکلیف آنان از طریق دادگاه یا مراکز دیگر روشن نگردد در این قسمت نگهداری می‌شوند. قسمت دیگر قسمت پذیرش و تشخیص و تحقیقات جرم شناسی است که با توجه به استفاده از متخصصان در علوم مختلف در علوم مختلف سعی در اصلاح و تربیت اطفال بزهکار می‌کنند که این عامل همراه با تحقیقات جرم شناسی بر روی عملکردهای مختلف اطفال باید صورت گیرد و قسمت دیگر قسمت آموزش اعم از آموزش فنی حرفه‌ای و آموزش تحصیلی است و قسمت آخر زندان است که مربوط به آن دسته از اطفال که در سنین ۱۵ و بالاتر است و مرتکب جنایتی شده‌اند و امکان این باشد که اگر خارج از زندان باشند بر روی رفتار دیگر اطفال تاثیر منفی قرار دهند در زندان نگهداری می‌شوند. با این توضیحات کانون اصلاح و تربیت موصوف با آنچه که درحال حاضر در عالم خارج است، تفاوت فراوانی دارد. در صورتی که هدف شناسایی آسیب‌های بزهکاری اطفال و درمان این آسیب‌ها مد نظر باشد مسلما باید به ایجاد کانونهای موصوف بر طبق قانون و تجهیز آنان در حد بیان قانون پرداخته تا به اهداف موردنظر دست یافته شود. ‏

نتیجه گیری

به عنوان نتیجه می‌توان گفت آسیبهای وارده بر اطفال در جامعه کنونی ما بسیار زیاد است به صورتی که اطفال زیادی در جامعه ما وجود دارند که به عناوین مختلف به انحرافات اخلاقی و اجتماعی متنوعی دچار هستند از جمله این انحرافات معضل کودکان خیابانی است که این عارضه دست پرورده آسیب‌های مختلف اجتماعی است که براین رده سنی وارد می‌گردد واین قشر رابه بار می‌آورد. معضل کودکان خیابانی که درحال حاضر نیز بحث اکثر مطبوعات و رسانه‌ها ست در صورتی که ریشه یابی نگردد به همین صورت ادامه یابد حتی آینده‌ای تاریکتر در انتظار جامعه ما واین اطفال خواهد بود زیرا مسلما این کودکان خیابانی هستند که مجرمان به عادت و خطرناک جامعه ما خواهد بود. در هر حال آسیب‌های مربوط به اطفال بزهکار قابل شناسایی هستند و مهمتر از شناسایی این آسیب‌ها درمان و پیشگیری است که امید است از طرف سازمان‌های مسئول به این امر خطیر در باب این اطفال توجه بایسته شود تا بتوان جامعه‌ای با افراد مسئول در آینده بسازیم وگرنه با بی‌توجهی به وضعیت اطفال بزهاکار در آینده جامعهای بی‌بندوبار خواهیم داشت که مسلما از کنترل قوانین و مقررات نیز بیرون خواهد رفت.

اثرات اینترنت بر زندگی

ما هر روز بخشی از عمر خود را در شبکه آنلاین و دنیای مجازی می گذارنیم و برخی از جوانان با اینترنت بزرگ شده و آنقدر به آن خو گرفته اند که هرگز متوجه اثراتی که اینترنت بر زندگی آنان می گذارد نخواهند شد.

ناگفته پیداست، اینترنت برای این به وجود آمده که به بشریت خدمت کند و به ما اجازه دهد تا همیشه به راحتی با بقیه جهان در ارتباط باشیم.

با این وجود، این موهبت چندان هم بی هزینه نبود. بد نیست اگر گاهی با خود خلوت کنیم و از خود بپرسیم در این راه چه چیزهایی را قربانی کرده ایم. به این ترتیب، می توانیم چشم انداز مناسب تری از شرایط کنونی خود بدست آورده و به اینترنت با رویکرد محتاطانه تری بپردازیم تا اطمینان حاصل شود که بیش از آنچه به دست می آوریم هزینه نمی پردازیم.

۱-خلوت و حریم خصوصی

این چیزی است که همه ما کاربران اینترنت احتمالا از فقدان و محدود شدن آن کم و بیش آگاه هستیم، به خصوص اگر در برخی از سایت های شبکه های اجتماعی مانند فیس بوک عضو باشیم.

در گذشته سارقان اطلاعات مجبور بودند برای بدست آوردن اطلاعات حساب بانکی یک فرد ثروتمند متوسل به زور و اعمال خشونت فیزیکی شوند تا از آن فرد حرف کشیده و از او سرقت کنند.

اما اکنون، با اتکای روز افزون ما به اینترنت برای استفاده از محتوای سرگرمی، خرید کالا، استفاده از اطلاعات، و غیره دیگر توسل به زور یا گروگانگیری ضروری نیست.

چنین وابستگی معمولا بدین معناست که ما باید به منظور داد و ستد جزئی ترین اطلاعات شخصی خود را در سایت ها وارد کنیم (مثلا جزئیات مربوط به شماره تماس ، شماره کارت اعتباری ، علاقه مندی ها، و غیره). در نتیجه حریم خصوصی می تواند به راحتی به خطر بیافتد ، و سارقان در کمین از نقاط ضعف امنیتی ما به خوبی برای پیشبرد مقاصد خود استفاده خواهند کرد.

حتی اگر تا کنون در هیچ شبکه اجتماعی عضو نشده و به هیچ وجه در هیچ یک ثبت نام نکرده باشید، عکس های شما و یا هر نوع اطلاعات دیگر در مورد شما ممکن است هنوز در فیس بوک در دسترس عموم قرار داشته باشد. می پرسید چگونه؟

خوب ، تا زمانی که دوستانی دارید که از فیس بوک یا هر یک از این سایت ها استفاده می کنند، همیشه امکان دارد چیزهایی در مورد شما منتشر کنند که در دید سایر مردم جهان و کاربران قرار بگیرد.

مثلا تصویر شما را در حالی که در وضعیت نامناسبی قرار داشته اید دوربین تلفن همراه دوستتان شکار می کند و بعدا صرفا برای اینکه مایه خنده و سرگرمی دیگر دوستانش در شبکه اجتماعی را فراهم کند عکس شما را روی فیس بوک ارسال می کند و بقیه هم می توانند آن را به اشتراک گذاشته و منتشر کنند!

علاوه بر این ، احتمالا اطلاعات خاص خود را به برخی از شرکت های اینترنتی درحین ثبت نام برای دریافت خبرنامه، یا هنگام خرید آنلاین محصولات و غیره داده اید، و اگر دقت کرده باشید همه انها می گویند که اطلاعات دریافتی از شما محرمانه نگه داشته می شوند. آیا این چنین است؟

تا کنون از خود نپرسیده اید که فرستندگان ایمیل های اسپم و هرزنامه ها چگونه شما را پیدا کرده و برایتان ایمیل فرستاده اند؟

همچنین در داخل سایت ها کوکی های خاصی تعبیه شده اند که قادرند حرکت موس بازدید کننده را ردیابی کرده طوری که گردانندگان سایت ها بتوانند از نتایج آن برای اهداف بازاریابی و نمایش تبلیغات به اصطلاح مورد علاقه کاربر استفاده کنند، و یا حتی برای دولت ها برای رد یابی و شناسایی کاربر از این ابزار استفاده می کنند.

۲- اطمینان به صحت و سقم اطلاعات

با وجود میلیون ها وبلاگ و وب سایتی که روی شبکه فعالیت می کنند، یکی از سؤالاتی که اغلب از خود یا دیگران می پرسیم این است که اطلاعاتی که آنها فراهم می کنند چقدر دقیق و قابل اعتماد است. با توجه به راحتی و هزینه کم راه اندازی و گرداندن یک وبلاگ یا یک وب سایت، به نظر می رسد در قبال آنچه منتشر می شود حس مسئولیت پذیری وجود ندارد یا بسیار اندک است.

سهولت اصلاح نمودن مطالب انتشار یافته به شکل آنلاین (در مقایسه با نشریات آفلاین و نوشتاری مانند کتاب ها و روزنامه  ها) باعث می شود قرار گرفتن اطلاعات نادرست روی خروجی سایت های اطلاع رسانی برای گردانندگان سایت ها به هیچ وجه یک اشتباه غیر قابل بخشش محسوب نگردد. او همیشه می تواند اشتباهات خود را بدون هیچ هزینه ای اصلاح کند.

روزنامه نگاران حرفه ای که بیان اخبار موثق و با منبع معتبر متعهد بودند حالا جای خود را به وبلاگ نویسانی داده اند که ممکن است از نکات ظریف ژورنالیستی اطلاع چندانی نداشته باشند.

نتیجه این می شود که شما تعداد گسترده ای از نسخه های مختلف از یک خبر را پیش رو دارید و بدتر از آن اینکه هیچ راهی برای تایید صحت هر یک با اتکا به منبعی قابل اعتماد وجود ندارد (به عنوان مثال با استناد به یک سایت خبری) چرا که معمولا منبعی برای مطلب قید نمی گردد.

در بدترین حالت، برداشت های مختلفی که از خبری توسط خوانندگان آن خبر می شود ممکن است نامناسب تعبیر شده و این تعبیر با شیوه یک کلاغ، چل کلاغ! به عنوان یک حقیقت خدشه ناپذیر در سایت های شبکه های اجتماعی گسترش یابد.

زمانی که ما کاربران اینترنت حس می کنیم شایعات و پچ پچ ها به عنوان حقایق متقن و بسان وحی منزل منتشر می شوند و احدی هم حق شک کردن در ان را ندارد، کم کم در هر چه می بینیم یا می شنویم در فیس بوک یا وبلاگ های خبری تردید می کنیم و آن را دیر باور می کنیم.

این امر،  به تدریج سبب خلق نسل  جدیدی ازبد بینی و سوظن در میان کاربران اینترنت در جهان می شود، که به اطلاعات انتشار یافته در اینترنت که سریع ترین ابزار انتشار اطلاعات است در بهترین حالت به چشم اخبار غیر قابل اعتماد و متزلزل می نگرند.

۳- مالکیت معنوی (کپی رایت)

در حالی که برخی از وبلاگ نویسان خود دستی در نوشتن دارند و به صحت اطلاعات خود توجه می کنند، وبلاگ نویسان زیادی هم سراغ داریم که به سادگی مطلب یا مقاله ای را از منابع دیگر کپی برداری کرده و ادعا می کنند مقاله از آن خودشان است!

اقتباس از آثار ادبی بدون کسب اجازه از صاحب اثر، که به اصطلاح Plagiarism نامیده می شود، در فضای مجازی بسیار شایع است. شما احتمالا محتوای مشابهی را در وب سایت های مختلف ندیده اید که بدون اشاره به منبع اصلی منتشر شده اند؟

دلیل اینکه چرا بسیاری از به صاحبان وب گاه ها به انجام این کار روی آورده اند شاید به مفهوم اینترنت بر می گردد که فکر می کنیم سهولت  و آزادی در دسترسی به محتوا به معنای انتشار آن بدون اجازه صاحب اثر و یا قید کردن منبع مطلب اصلیست.

چنین طرز فکری آنقدر در برخی از کاربران ریشه دوانده که تاثیر مشابهی بر دیدگاه ما در مورد هزینه کردن برای استفاده از سرگرمی دارد. از زمان ظهور سرویس نپستر (Napster)، خرید آلبوم های موسیقی برای ما غیر ضروری شده است چرا که با سهولت می شد آخرین آلبوم خواننده مورد علاقه خود را به راحتی از نت دانلود کرد.

سپس این ماجرا به فیلم ها، کتاب های الکترونیکی ، برنامه های کاربردی و بازی ها گسترش یافت، تمام این محتوا را می شد به طور غیرقانونی از طریق سرویس های به اشتراک گذاری فایل و برنامه هایی مثل بیت تورنت دانلود کرد و کلی هم لذت برد!!

به هر حال چه شما از مقوله توزیع آزاد اطلاعات و کالاهای دیجیتالی مانند موسیقی و غیره حمایت کنید یا خیر، حق انحصاری یا به عبارتی مالکیت معنوی یک اثر هرگز قبل از در دسترس شدن اینترنت به این شدت نقض نشده بود.

۴-ارتباط چهره به چهره انسانی

یک روی سکه، اینترنت ارتباطات را تسهیل می کند به گونه ای که تا پیش از این هیچ فن آوری دیگر بشری قادر به انجامش نبوده: ایمیل و مسنجر های گپ و گفتگو ارمغان اینترنت بود، که به ما اجازه می دهد تا با هر کسی در هر کجای این جهان پهناور مادامی که هر دو آنلاین هستیم در تماس باشیم.

از این لحاظ، کاربران اینترنت مثل من و شما به ابزاری مجهز شده ایم که سبب دسترسی بی سابقه ای به هم در هر ساعت از شبانه روز و در مواقع ضروری هستیم.

با این حال ارتباطات، چیزی فراتر از در دسترس بودن یا قابلیت تماس با یکدیگر است. به خاطر اتصال به یکدیگر، اینترنت کیفیت و شاید، ارتباط واقعی انسانی را قربانی نموده، و این روی دیگر سکه است.

ارسال پیام ها به شکل متنی می تواند سخت بودن تفسیر و درک صحیح نظر فرستنده توسط گیرنده را به دنبال داشته باشد.

بسیاری از ما که  سوء تفاهم های معمول را که از ابهام در خواندن ایمیل ها و یا چت آنلاین بوجود می آیند تجربه نموده ایم. برای جبران فقدان ارتباطات چهره  به چهره و حرف زدن عامیانه که در زندگی واقعی هر فرد با آن سر و کار دارد، شکلک های بامزه ای به طور طبیعی برای به حداقل رساندن سردرگمی بوجود آمده و مورد استفاده قرار می گیرند.

با این حال ، هنوز هم برای بسیاری سخت است که هنگامی که چیزی را از طریق آنلاین می شنوند، همان احساسی را داشته باشند که در زندگی واقعی از فردی به صورت چهره به چهر می شنوند. با این حال ، چنین ارتباطات با کیفیت بالا که همانا ارتباط واقعی انسانی هستند روز به روز جای خود را به ارتباط آنلاین می دهند. باز هم ، این امر به وابستگی ما به اینترنت وابسته است.

افراد خجالتی ممکن است ارتباطات سطحی آنلاین را به عنوان نجات دهنده خود در حوزه زندگی اجتماعی بدانند و از آن استقبال کنند.

از این منظر، می گویم اینترنت شروع خوبی برای این دست افراد در زمینه شناخت سایر مردم فراهم آورده.

اما برای اینکه هر رابطه دوستانه پیشرفت بیشتری کند، هنوز هم نیاز به ملاقات حضوری و حقیقتا ارتباط فیزیکی و رو در رو می باشد، اتفاقی که در این مورد برای افراد خجول می افتد این است که این افراد تا پایان بر ارتباطات آنلاین تکیه می کنند که این می تواند آنها را بیش از حد متکی به ارتباطات آنلاین کند، به طوری که از هدف اولیه که تسهیل در ارتباط رو در رو بوده غافل و دور کند.

زندگی اجتماعی آنلاین مجازی هنوز هم یک شبه زندگیست.

۵- توازن بین کار کردن و زندگی کردن

همانطور که در دسترس بودن، اتصال پیوسته وقابلیت ارتباط با ظهور و رواج اینترنت بهبود پیدا کرده، انتظارات کاری کارفرما از کارمندان خود بالاتر رفته است.

مشتریان انتظار دارند شرکت ها و نهاد ها در  ۲۴  ساعت شبانه روز به شکل آنلاین در دسترس بوده و پاسخگوی نیازشان باشند، که این امر بدان معنی است که یک وب سایت کاملا کاربردی لازمه هر نهاد، سازمان و شرکت بزرگ و کوچکیست.

مفهوم چنین انتظار عمومی آن است که کارکنان آن نهاد باید به ایمیل یا حساب کاربری خود در طول مدت پس از ساعات اداری نیز دسترسی داشته و در مواقع ضروری کار انجام دهند.

پس مرز بین زمان کار و زمان پس از کار که معمولا به سایر امور زندگی اختصاص می یابد روز به روز مبهم تر می گردد.

حتی بدون در نظر داشتن انتظار رو به افزایش جامعه از نیروی کار در سطح کلان ، صرف توجه به این واقعیت که اینترنت ۲۴ساعت شبانه روز و ۷ روز هفته در دسترس است خود به این معنی است که شما می توانید ایمیل های خود را هر زمان خارج از محل کار بررسی کنید.

کارفرمایان شما از این واقعیت به خوبی آگاهی دارند و می کوشند از آن به نفع خود استفاده کنند، آنهم با ارسال کار اضافی برای شما در طول تعطیلات آخر هفته! دلیل آنها چیست؟ همه کارفرمایان در دنیا این کار را انجام می دهند، پس از شما انتظار می رود تا همگام با بقیه کارمندان جهان وظایف محوله را به خوبی انجام دهید!

اما البته، ممکن است دقیقا اتفاق بالا نیافتد به این خاطر که بستگی به فرهنگ و سیاست های شرکت در مورد دورکاری و انجام کار در خانه داشته باشد.

چیزی که می خواهم بگویم این است که همیشه این وسوسه در بسیاری از محل های کار وجود دارد که از قابلیت دسترسی عالی به اینترنت برای وارد کردن کار به فضای شخصی کارمندان جهت به اصطلاح بهره وری بالاتر استفاده گردد.

گاهی اوقات حتی کارکنان خود داوطلب می شوند که کار را به خانه ببرند چون می دانند که می توانند آن در تعطیلات آخر هفته و به دور از تنش های محیط کار انجام دهند.

اگر شما می خواهید توازن کار / زندگی را رعایت و حفظ کنید، گاهی اوقات لازم است بین اوقات کاری و استراحت خود یک خط کشیده و آنها را از هم جدا کنید و پا روی خط نگذارید.

چیزی که اینترنت هرگز از ما نگرفته است: خلاقیت!

با همه بحث های بالا، یک چیز باقی مانده که اینترنت از ما نگرفته و احتمالا هرگز نخواهد گرفت: خلاقیت و ابتکار!

به نظر می رسد که نتوان هیچ پایان برای خلاقیت انسانی تصور کرد. این مسئله به ویژه زمانی خود را نشان می دهد که به این نکته توجه کنیم که محتوای تولید شده توسط کاربران یک مشخصه اصلی اینترنت محسوب می گردد.

با نگاهی به ویدیوهایی که هر روز در یوتیوب منتشر می شود، مطالب خنده دار وبلاگ های طنز ، پادکست ها ، و پست های فیس بوک و توئیتر و غیره ، کاملا روشن است که اینترنت همراه با خلاقیت نامحدود انسان در حال تکامل است.

نکته زیبا در مورد اینترنت ، توانایی آن برای برقراری ارتباط با جهان است، جایی که هر کس از دیگری الهام می گیرد یا الهام بخش گروهی دیگر می شود و اطلاعات را با هر کس دیگر به اشتراک می گذارد. به جای تضعیف خلاقیت ، اینترنت آن را پرورش داده و ما جهانیان را با وجود خود متحد می کند.

انواع نرم‌افزار و توسعه آن

نرم افزار، مجموعه ای از برنامه های رایانه ای، رویه ها و مستندات است که انجام کارهای مختلف بر روی یک سیستم رایانه ای را بر عهده دارد. عبارت “نرم افزار” برای نخستین بار توسط جان توکی در سال ۱۹۵۸ مورد استفاده قرار گرفت. در سطح بسیار ابتدایی، نرم افزار کامپیوتر، متشکل از زبان ماشین است که شامل گروهی از مقادیر دودویی بوده و دستورالعمل پردازنده را تعیین می کند. دستورالعمل پردازنده تغییر بیان از سخت افزار کامپیوتر در یک توالی از پیش تعریف شده می باشد. به طور خلاصه، نرم افزار کامپیوتر، زبانی است که اصطلاحاً به وسیلۀ آن یک رایانه، صحبت می کند. انواع مختلفی از نرم افزار های رایانه ای وجود دارد و باید دید اقسام اصلی آنها کدامند؟

نرم افزار‌ها از منظرهای مختلفی قابل دسته بندی و تقسیم می باشند و متخصصین علوم رایانه ای با توجه به ابعاد مختلف نرم افزار به ارائۀ تقسیم بندی های متفاوتی از این پدیدۀ فناورانه پرداخته اند.

 با توجه به این نکته که هر تقسیم بندی می بایستی فلسفه و فایده ای داشته باشد و از طرفی نرم افزار از دو بعد فنی و حقوقی نیز امکان دسته بندی دارد، آنچه در پی می آید بر آن است که نرم افزار را از منظرهای متفاوتی مورد دسته بندی و تحلیل قرار دهد تا زوایا و ابعاد فنی و حقوقی نرم افزار ، قدری روشن تر گردد؛ زیرا به نظر می رسد، میزان و شکل حمایت حقوقی با توجه به اجزا، مراحل و اقسام نرم افزار، متفاوت خواهد بود.

 ۱- تقسیم بندی های فنی نرم افزار

به جهت فنی و ابعاد مرتبط با علوم رایانه ای، نرم افزار ها را با توجه به معیارهای گوناگون از جمله هدف و مأموریت نرم افزار، زمینۀ استفاده، نوع نقش و عملکرد و یا کاربر نرم افزار، می توان مورد تقسیم بندی‌های مختلفی قرار داد. ذیلاً با توجه به معیارهای پیش گفته به بررسی انواع نرم افزارها از جهت فنی خواهیم پرداخت.

۱-۱-  نرم افزارهای پایه (Programming Software) :

این دسته از نرم افزارها، یکی از انواع معمول، شناخته شده و مورد علاقۀ کاربران در میان نرم افزار های کامپیوتری است . این نرم افزار در قالب ابزار بوده و به برنامه نویس در نوشتن برنامه های کامپیوتری کمک می کند. برنامه های کامپیوتری مجموعه ای از دستورات منطقی هستند که برای یک سیستم کامپیوتری، وظایف خاصی را انجام می دهند . ابزارهایی که به برنامه نویسان در ایجاد یک سیستم کامپیوتری کمک  می کنند، شامل ویرایشگر متن ، کامپایلرها و مترجم ها ست. کامپایلرها(مفسرها)، کد منبع را که در قالب یک زبان برنامه نویسی، نوشته شده اند به زبانی که کامپیوتر آن را می فهمد، ترجمه می کنند.(اغلب در قالب دو دویی). کامپایلرها چیزهایی را که به وسیلۀ رابط ها، تجمیع و تبدیل شده اند، تولید می کنند. دی باگرها( اِشکال زداها )، جهت بررسی و اشکال زدایی کدها استفاده می شوند. کد منبع، بعضاً یا به طور کامل، برای ابزارهای اشکال زدا (Debugging tool) که بر روی آنها اجرا شده و به جهت برطرف کردن هرگونه اشکال احتمالی به کار می روند، شبیه سازی  می شود. مترجم ها (Interpreters) برنامه ها را اجرا می کنند. آنها کد منبع و یا یک کد از پیش تالیف شده را اجرا و یا کد منبع را قبل از اجرا به یک زبان میانی ترجمه می کنند.

۱-۲-  نرم افزارهای سیستمی (System Software) :

این گونه از نرم افزارها به راه اندازی و اجرای سخت افزار رایانه ای و سیستم رایانه، کمک می کنند. نرم افزارهای سیستمی به سیستمهای عامل، درایورها، سرورها و برنامه های جانبی سیستمی(utilities) اطلاق می شود. نرم افزار سیستمی به یک برنامه نویس کاربردی در خصوص جداسازی و انتزاع زبان برنامه نویسی از سخت افزار، حافظه، و سایر اجزاء مرکب درونی یک رایانه، کمک  می کند تا خودش را درگیر زبان ماشین نکند. یک سیستم عامل، برای کاربرها، با یک پلت فرم، امکان اجرای برنامه های سطح بالا را فراهم می آورد.

میان افزارها و سیستم ورودی و خروجی بایوس، ابزاری را فراهم می کنند تا سخت افزار به کار گرفته شود.        

۱-۳-  نرم افزارهای کاربردی (Application Software) :

این قسم از نرم افزارها، کاربر نهایی را قادر می سازد تا امور معینی را به انجام رساند. نرم افزارهای مربوط به کسب و کار، پایگاههای داده و نرم افزارهای آموزشی، برخی از اشکال نرم افزارهای کاربردی هستند. همچنین واژه پردازهای مختلف که باید توسط کاربر، به انجام کارهای تخصصی اختصاص داده شوند، نمونه های دیگری از نرم افزارهای کاربردی هستند.

۱-۳-۱-   بدافزارها (Malware):

بدافزار، اشاره به هر گونه نرم افزار مخرب داشته و یک طیف وسیع تر از نرم افزارهایی را در بر می گیرد که به هر شکل، تهدیدی برای امنیت رایانه می باشند. ابزارهای تبلیغاتی مزاحم، جاسوس افزارها، ویروس های رایانه ای، کرم های رایانه ای، اسب های تروجان و یا ترس افزارها، مصادیق نرم افزارهای مخرب می باشند. ویروس های رایانه ای، برنامه های مخربی است که به تنهایی قادر به تکثیر خود بوده و از یک رایانه به رایانۀ دیگر در محیط شبکه و یا اینترنت گسترش می یابند. کرم رایانه ای همین کار را انجام می دهد، تنها با این تفاوت که ویروس ها نیاز به یک برنامه میزبان  ضمیمه دارند و با آن گسترش می یابند، در حالی که در خصوص کرم ها لازم نیست تا خود را به برنامه ای ضمیمه کنند. تروجان نیز خود را تکثیر و اطلاعات را سرقت می کند. نرم افزارهای جاسوسی  می توانند بر فعالیت های کاربر بر روی یک رایانه، نظارت داشته و اطلاعات کاربر را بدون اینکه وی بفهمد، سرقت کنند.

۱-۳-۲-   ابزارهای تبلیغاتی مزاحم (Adware) :

ابزارهای تبلیغاتی مزاحم نرم افزارهایی هستند که با استفاده از آن، تبلیغات اینترنی در فضای مجازی ، اجرا یا دانلود می شوند. برنامه نویسان، ابزارهای تبلیغاتی مزاحم را به عنوان وسیلۀ تولید درآمد خود طراحی می کنند. آنها، اطلاعات کاربر، مانند وب سایت هایی را که وی اغلب بازدید می کند و صفحاتی که به عنوان صفحۀ مورد علاقه، ثبت کرده را استخراج می کنند. تبلیغاتی که به عنوان پاپ آپ در صفحۀ نمایش شما ظاهر می شوند، ناشی از برنامه های تبلیغاتی مزاحم هستند که شما را ردیابی می کنند. اما ابزارهای تبلیغاتی مزاحم برای امنیت رایانه و یا حریم خصوصی کاربر، مضر نیست؛ بلکه داده ها را جمع آوری کرده و تنها به وسیلۀ پیشنهاد از طریق کلیک کاربر بر روی تبلیغات عمل می کنند.

برخی دیگر از نرم افزار ها در میان سایر نرم افزارهای رایانه ای، مانند نرم افزار مدیریت موجودی، برنامه‌ریزی منابع سازمانی ، نرم افزارهای جانبی و نرم افزار حسابداری وجود دارندکه در زمینۀ خاص اطلاعاتی و سیستم های مدیریت داده ها، کاربرد دارند. ذیلاً نگاهی گذرا به برخی از آنها، خواهیم داشت.

۱-۳-۳-   نرم افزار انبار گردانی(Inventory Management Software) :

این نوع از نرم افزار به یک سازمان در ردیابی کالاها و مواد خود بر اساس کیفیت و کمیت کمک می کند. توابع مدیریت موجودی انبار شامل نقل و انتقالات  انبار داخلی و ذخیره سازی می باشد. این نرم افزار انبار کمک می کند تا یک شرکت در سازماندهی موجودی و بهینه سازی جریان کالا در سازمان خود بهتر عمل کرده و در نتیجه این امر به بهبود خدمات به مشتریان منجر می شود.

۱-۳-۴-   نرم افزارهای جانبی (Utilities Software) :

همچنان که مطابق عرف معمول خدمات نرم افزاری شناخته شده اند، این گونه از نرم افزارها در خصوص مدیریت سخت افزار رایانه و نرم افزارهای رایانه ای کمک می کنند. این فرآیند نرم افزاری، طیف محدودی از وظایف و عملکرد ها را بر عهدا دارد. یک پارچه سازهای دیسک سخت (Disk defragmenters)، نرم افزارهای سیستمی جانبی و ویروس یاب ها،  برخی از نمونه های متداول نرم افزار های جانبی هستند.

۱-۳-۵-   نرم افزار پشتیبان و بازیابی اطلاعات (Data Backup and Recover Software) :

یک نرم افزار پشتیبان و بازیابی اطلاعات  ایده آل، ویژگی هایی فراتر از کپی ساده از فایل های داده را فراهم می کند. این نرم افزار اغلب، نیازهای کاربر را در خصوص تشخیص موارد و زمان پشتیبانی و حمایت برنامه ها، برطرف می کند. نرم افزارهای پشتیبانی و بازیابی، سازمان مندی اصلی فایل را حفظ کرده و هرگونه بازیابی آسان از اطلاعات پشتیبانی شده را ممکن می سازد.

۱-۳-۶-   نرم افزار های پردازش داده ها :

این مورد، رایج ترین زمینه برای تولید نرم افزار و استفاده از رایانه است. سیستم هایی نظیر حسابداری، انبارداری، حقوق و دستمزد و فروش، در این خصوص قابل ذکرند.

۱-۳-۷-   نرم افزارهای شبیه سازی و مدل سازی :

به جهات اقتصادی و ایمنی و صرفه جویی در وقت، برای آموزش و تحقیق در بسیاری از موارد، از این قابلیت در رایانه استفاده می شود. آموزش خلبانی و طراحی بدنه اتومبیل و امثال اینها، مصادیق این دسته اند.

۱-۳-۸-   نرم افزارهای سیستم خبره :

مقصود ساختن برنامه هایی است که بتواند کارهای هوشمندانه انسان نظیر گفتگو، ترجمه و تفسیر زبان و معاینه را انجام دهد. سیستم های باهوش مصنوعی، بر اساس منطق است و در آن از پایگاه دانش نیز علاوه بر پایگاه داده، استفاده می شود.

۱-۳-۹-   نرم افزار های سیستم بی درنگ :

در این سیستم ها، عکس العمل بلافاصله صورت می گیرند. نرم افزار های بدین منظور بیشتر در مراکز تولیدی نظیر پالایشگاه مورد استفاده دارد که با بروز هر عامل و علامتی، بی درنگ عکس العمل نشان داده و به تنظیم فرآیند تولید می پردازد.

۱-۳-۱۰-  نرم افزارهای سسیتم نهفته :

بسیاری از وسایل کوچک و بزرگ نظیر اسباب بازی، اتومبیل و تجهیزات پزشکی وجود دارند که در آنها کامپیوترهای ریزی به کار رفته است و با برنامه هایی که روی آنها نصب گردیده، کار آن دستگاه کنترل می شود.

۲-تقسیم بندی های حقوقی نرم افزار 

  با توجه به اینکه نرم افزار پدیده ای فنی بوده و در عین حال، دارای ارزش اقتصادی و مطلوبیت عرفی، می باشد، نیازمند مجموعۀ قواعد و حمایت های حقوقی است تا بتوان به وسیلۀ آن، روابط پدیدآورندگان و مالکان نرم افزار را با مشتریان و مصرف کنندگان تنظیم کرده و از بروز اختلافات و نابسامانی ها و همچنین سوءاستفادۀ ناقضان احتمالی حقوق صاحبان حق در این حوزه جلوگیری به عمل آورد. در این راستا دسته بندی نرم افزار از حیث محدوده و نحوۀ بهره برداری کاربران و مشتریان نرم افزار ، امری بسیار حائز اهمیت است که ذیلاً به آن پرداخته خواهد شد.

۲-۱-  نرم افزارهای سفارشی (Custom Software) :

 نرم افزاری  است که برای یک کاربر یا سازمان خاص طراحی شده و از آنجا که برای یک کاربر خاص ساخته شده است، مشخصات و ویژگی های آن مطابق با نیاز کاربر می باشد.

البته عبارت نرم افزار سفارشی نرم افزاری را به ذهن متبادر می کند که طی قرارداد سفارش اثر تولید شده. در واقع می توان نرم افزارها را به لحاظ حقوقی و از حیث دارنده حق به نرم افزارهایی که طی قرارداد سفارش تولید شده اند و نرم افزارهایی که طی رابطه کارگر و کارفرمایی تولید شده اند، از یک سو و از حیث دیگر  نرم افزار را به نرم افزارهایی که یک پدیدآورنده دارند در مقابل نرم افزارهایی که اثر مشترک محسوب می شوند؛ تقسیم بندی نمود.این در حالی است که به اعتبار دیگر نرم افزارها را می توان به اختصاصی و متن باز، تقسیم کرد. در واقع نرم افزار اختصاصی یا متن باز می تواند به اشکال مختلف و در روابط مختلف( از حیث نخستین دارنده حقوق) تولید شده باشد.

 2-2-  نرم افزارهای ردۀ عام (Off-the-Shelf Software) :

برخلاف نرم افزار های سفارشی، نرم افزار ردۀ عام، بدون در نظر گرفتن رده و کاربر خاص، خریداری می شود. این نرم افزار، ممکن است جهت منظوری خاص یا در خصوص نیازهای کاربری خاص، طراحی شده باشند و یا به این منظور تولید نشده باشند، لیکن قابلیت استفادۀ عام داشته باشند و طیف وسیعی از کاربران بتوانند با استفاده از آن نیاز خود را در زمینۀ مطلوب خودشان برطرف نمایند؛ بدون اینکه هیچ گونه هماهنگی و ارتباطی با طراح نرم افزار داشته باشند. در حقیقت شما هنگام خرید این نرم افزار، با شرایط قرارداد لیسانس آن، موافقت می کنید.

۲-۳-  نرم افزار رایگان (free Software) :

نرم افزاری  است که یک کاربر، برای استفاده، تغییر و توزیع آن، آزاد  است. نرم افزار رایگان به طور کلی  بدون هزینه  از آب در می آید. لیکن هزینه ها مشتمل است بر توزیع، ارائه خدمات، و نگهدارای و پشتیبانی. واژۀ رایگان به آزاد بودن  نرم افزار از نظام کپی رایت، توزیع و جرح وتعدیل اشاره دارد.البته باید در نظر داشت، نرم‌افزارهای رایگان به طور رایگان قابل دانلود و استفاده هستند اما ممکن است لزوما قابلیت استفاده مجدد و تغییر و اصلاح توسط کاربر را نداشته‌باشند. هردو نوع  نرم‌افزارهای آزاد و نرم‌افزارهای متن‌باز در یک ویژگی مشترک هستند: همه‌ی کاربران آن ها باید به کدهای منبع دسترسی داشته باشند. بدین معنی که کدهای منبع این نرم‌افزارها به شخص یا شرکت خاصی اختصاص ندارند و می‌توان آن‌ها را به اشتراک گذاشت.

۲-۴- نرم افزارهای منبع باز و منبع بسته (Open Source and Closed Source Software) :

در نرم افزارهای مدل منبع بسته، منبع نرم افزار برای عموم منتشر نشده است؛ در حالی که در نرم افزارهای منبع باز، کد منبع آن برای اصلاح و استفاده در دسترس است. نرم افزارهای منبع باز در قالب کد منبعشان در دسترس هستند و حق تغییر، بهبود و ارتقاء و بعضاً حق انتشار کد آن از طریق لیسانس های نرم افزار اعطا می شود. در جایی که نرم افزار برای عموم مردم تولید شده باشد به آن نرم افزار منبع باز اطلاق می شود؛ چه اینکه نرم افزار یاد شده توسط یک شرکت و یا توسط یک شخص تولید شده باشد.

۲-۵- نرم افزارهای اختصاصی (Proprietary Software) :

در نرم افزارهای اختصاصی، حقوق قانونی منحصراً برای دارندۀ حق تکثیر باقی مانده و اکثر نرم افزارهای اختصاصی به صورت منبع بسته در دسترس قرار می گیرند.

این نوع نرم‌افزارها متعلق به یک شرکت یا شخص حقیقی است و استفاده از آن‌ها مستلزم خرید یا کسب مجوز بهره‌برداری از دارنده است. دسترسی به کدهای منبع و تغییر آن‌ها توسط کاربر در نرم‌افزارهای اختصاصی، امکان‌پذیر نیست. مطابق شرایط و ضوابط آنچه که « موافقتنامه مجوز بهره‌برداری کاربر نهایی» نامیده می‌شود، کاربران مجاز به تکثیر، به اشتراک گذاشتن، تغییر، توزیع مجدد یا مهندسی معکوس کدهای منبع نیستند.

برخی فروشندگان نرم افزار، کد منبع نرم افزارهای اختصاصی را با دسترسی محدود، میان مشتریان توزیع می کنند.نرم افزار اختصاصی به شکل نرم افزار مشروط یا نرم افزار معرف (Demoware) خواهد بودکه کاربران جهت استفاده از آنها وجهی را پرداخت نمی کنند، و فی الواقع ترکیبی از نرم افزارهای رایگان و مشروط هستند. اینگونه نرم افزارها مشتمل بر هزینۀ بسته بندی نیست، زیرا در قالب بسته بندی بازاری ارائه نمی شوند؛ اینگونه نرم افزارها به صورت اینترنتی یا در قالب های سخت افزارهای حامل که نیاز به بسته بندی تجاری مجزا ندارند، به مشتریان ارائه می شوند. با این وجود ممکن است برنامه نویسان از شما بخواهند تا مبلغ اندکی را جهت استحقاق دریافت نسخه های پشتیبان و کمکی، بپردازید.

۲-۶- نرم افزارهای مشروط و نرم افزارهای جزئی  (Shareware and Retail Software) :

در حالی که نرم افزارهای مشروط به عنوان نسخۀ آزمایشی به کاربران عرضه می شود، نرم افزارهای جزئی به کاربران نهایی فروخته می شوند. با افزایش دسترسی به نرم افزارهای مشروط و رایگان بر روی اینترنت، بازار نرم افزارهای جزئی تغییر می کند. طراحان و فروشندگان، شروع به ارائۀ نرم افزارهایشان جهت فروش بر روی اینترنت می کنند. مکرراً نرم افزارهای مشروط به عنوان نرم افزاری غیر فعال(crippleware)، که در آنها ابعاد اصلی نرم افزار عمل نمی کنند و پس از اتمام دورۀ آزمایش به طور کلی از کار می افتند. اگرچه نرم افزار های مشروط قالب های بسیار مشهوری هستند که در این قالب، نرم افزارهای جزئی کاملاً  از این شهرت و تداول برخوردار نیست. برای مثال نرم افزار Microsoft office یک نرم افزار بسته بندی شدۀ جزئی است که می بایستی خریده شوند. نرم افزار های جزئی ممکن است به عنوان بستۀ تجهیزات اصلی تولید منتقل شوند (OEM) در حال حاضر طراحان نرم افزار، به تولید کنندگان بزرگ بر اساس یک قرارداد لیسانس یک نسخه از کپی نرم افزار را به ایشان تحویل می دهند تا قبل از خرید امکان نصب نرم افزار مزبور را بر روی دستگاه های رایانه خود نصب کنند. بنابراین در بسته های موسوم به (Box Package Form) یک نسخه کپی از نرم افزار مجوز دار از طریق  نمایندگی های مجاز به مشتریان تحویل داده می شود.

2-7- نرم افزار اختراعی و نرم افزار کپی رایتی  (Patent software and copy right software) :

نرم افزار ازجهت این که تابع احکام کدام رژیم حمایتی حقوقی باشد قابل دسته بندی است. دو نظام حقوقی معروف و نسبتاً جا افتاده برای اموال غیر مادی وجود دارد که جنبه بین المللی نیز یافته و کنوانسیون های متعددی در خصوص آنها به تصویب رسیده است. نظام حق مولف یا کپی رایت و نظام حق اختراع. یکی از معمولترین نظام های پیشنهادی برای حمایت از پدیدآورندگان نرم افزار، نظام حق مولف است. برخی مشابهت ها بین یک اثر ادبی همانند کتاب و یک برنامه رایانه ای به خصوص در ابتدای عمر مهندسی نرم افزار که به شکل پیشرفتۀ کنونی مطرح نبود، سبب شد قوانین کپی رایت بسیاری از کشورها، طوری اصلاح شوند که از نرم افزارهای رایانه ای نیز همانند آثار ادبی حمایت شود. این در حالی است که تفاوت های در موضوع و نیز عدم تناسب احکام حق مولف با نرم افزار موجب شده است نظرها به نظام حقوق صنعتی(حق اختراع) معطوف شود و البته حق اختراع نیز کاملاً برای نرم افزارها مناسب نبوده و نقطه ضعف هایی بر آن بار می شود.

 

۲-۸- نرم افزار مشاع و نرم فزار غیر مشاع :

هرگاه اشخاص متعدد در پدیدآوردن نرم افزار، مشارکت داشته باشند، چنانچه سهم مشارکت هریک در پدیدآوردن نرم افزار مشخص باشد، حقوق مادی حاصل از آن به نسبت مشارکت به هریک تعلق می گیرد. در صورتی که کار یکایک آنان جدا و متمایز نباشد، اثر مشترک نامیده می شود و حقوق ناشی از آن، حق مشاع پدیدآورندگان است. البته باید خاطر نشان کرد که هریک از شرکا به تنهایی یا همه آنها به اتفاق می توانند در مورد نقض حقوق موضوع قوانین مربوطه به مراجع قضایی، مراجعه کنند.

۲-۹- نرم افزار مکمل و نرم افزار سازگار :

 یکی از حقوقی که همیشه در مورد نرم افزار و سایر آثار دارای حق مالکیت فکری مورد بحث و اختلاف نظر بوده است «حق تولید سازگار» است که در مورد آثار ادبی و هنری با عنوان تولید آثار اشتقاقی یا تلفیقی عنوان می‌شود. به زبان ساده، آثار اقتباسی آثاری هستند که ریشه در آثار قبلی دارند. اثر جدید اگر چه از نظر محتوا و شکل بیان دارای اصالت است اما برخی از عناصر را از اثر پیشین کسب کرده است. این امر در نرم افزار‌ها نیز بسیار رایج است. در برخی از نظام های حقوقی ، استفاده از نرم افزارهای دیگر برای ایجاد نرم افزارهای سازگار و مکمل که قابلیت ها و ظرفیت ها یا کاربری جدید ایجاد کند بلا مانع است و نقض حقوق پدیدآورنده نرم افزارهای دیگر محسوب نمی شود؛ مشروط بر اینکه پدیدآورنده نرم افزار سازگار و مکمل، رضایت کتبی پدیدآورندگان نرم افزارهایی که برای نخستین بار درآن کشور، تولید شده است را گرفته باشد.

۲-۱۰- نرم افزارهای واسط و غیر واسط :

ماده ۴ قانون حمایت از پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای چنین مقرر داشته که :

« حقوق ناشی از آن بخش از نرم افزاری که به واسطه نرم افزارهای دیگر پدید می آید متعلق به دارنده حقوق نرم افزارهای واسط نیست».

منظور از واسط، آن چیزی است که میان یک نرم افزار با نرم افزار دیگر یا سخت افزار ارتباط ایجاد می‌کند زیرا یک نرم افزار به تنهایی کاری نمی‌تواند انجام دهد مگر اینکه از طریق واسط‌ها داده‌ها را بگیرد و از طریق سخت افزار در اختیار کاربر قرار دهد به عبارت دیگر اینکه کاربر چگونه از صفحه کلید یا صفحه نمایش با سخت افزار یا نرم افزار سیستم ارتباط بر قرار کند، به ماهیت آن جزء از برنامه بستگی دارد که واسط کاربر آن است.

 اغلب دعاوی، ادعای کپی شدن بخشی از برنامه است که عمدتا شامل همین واسط‌ها است. اما نکته خاصی که در برخی آراء مورد توجه قرار گرفته است، محدودیت‌های اجباری است که در تولید نرم افزار جدید اتفاق می‌افتد. عوامل ثابتی که در این صنعت وجود دارد، خواه نا‌خواه منجر به شباهت برخی از بخش‌ها و ساختار‌ها می‌گردد زیرا مشخصات رایانه‌ای که به وسیله آن نرم افزار طراحی می‌شود، استانداردهای طراحی، تقاضاهای موجود در بازار و رویه‌های برنامه نویسی که به صورت عرف در آمده است، محدودیت‌هایی را در تنوع و تمایز محصول ایجاد کرده است.

همچنین در تعریف نرم افزارهای مذکور گفته اند، منظور از نرم افزارهای واسط یا رابط برنامه‌نویسی نرم‌افزار (به انگلیسی: Application Programming Interface یا API)‏ یا به صورت خلاصه رابط برنامه نویسی، رابط بین یک کتابخانه یا سیستم‌عامل و برنامه‌هایی است که از آن تقاضای سرویس می‌کنند.

رابط کارکردهایی را تعریف می‌کند که کتابخانه یا سیستم‌عامل می‌تواند ارائه دهد و مفهومی مجرد است. این کارکردها سپس در قالب یک نرم‌افزار یا کتابخانه پیاده‌سازی می‌شوند. به عبارت ساده‌تر، رابط برنامه‌نویسی مجموعه توابعی است که یک برنامه می‌تواند از یک برنامه دیگر فرا بخواند.

برای مثال مایکروسافت برای APIهای ویندوز مرجع‌هایی استاندارد دارد که با استفاده از آنها برنامه‌نویسان می‌توانند از قابلیت‌ها و سرویس‌های سیستم‌عامل در توسعه و نوشتن برنامه‌های کاربردی خود استفاده کنند.

همان‌طور که می بینیم از جهت حقوقی، نرم افزارهای واسط، نمی توانند مورد حمایت مضاعف واقع شده و به مناسبت تولید هر نرم افزار، مورد حمایت قرار گیرند.  

نتیجه گیری

آنچه در سطور بالا آمد چشم اندازی از اقسام عمده نرم افزارها و نحوه توزیع آنها بود . امروزه نرم افزارهای رایانه ای به صورت گسترده متداول بوده و تصور رایانه ها بدون نرم افزار ها غیر ممکن است و بدون نرم افزارها امکان استفاده از رایانه بدین سهولت وجود نخواهد داشت.

آنچه درخصوص رایانه ها جالب توجه است این است که آنها زبان مخصوص به خودشان را داشته و همچنین راه های مخصوص به خودشان را برای برقراری ارتباط با انسان دارند. به علاوه اینکه ابزار آنها برای برقراری ارتباط شامل انواع مختلف نرم افزار می شود.

لازم به ذکر است شناخت هرچه بیشتر انواع و اجزاء نرم افزارها از جهت فنی و علمی، به جهت موضوع شناسی دقیق تر، سبب افزایش سطح کیفی و کارآمد تر شدن حمایت های حقوقی از این پدیدۀ پیچیده و پر کاربرد معاصر، خواهد شد.  

توسعه نرم افزار

توسعه نرم افزار عبارت است از فرایند تصور، تصریح، طراحی، برنامه نویسی، مستندسازی، آزمایش و رفع باگ در ساخت و نگه داری اپلیکیشن، فریم ورک یا سایر اجزای نرم افزاری.

توسعه نرم افزار، فرایند نوشتن و نگه داری منبع کد است، اما به معنایی وسیع تر، هرچیزی از ایده اصلی نرم افزارِ مطلوب، تا ظهور نهایی نرم افزار را، بعضاً در فرایندی طرح ریزی شده و ساختارمند، در بر میگیرد. بنابراین توسعه نرم افزار میتواند شامل پژوهش، توسعه جدید، نمونه سازی اولیه، اصلاح، استفاده مجدد، بازمهندسی، نگهداری یا هر فعالیتی که منجر به محصولات نرم افزاری می شود، باشد.

نرم افزار را میتوان برای اهداف متنوعی توسعه داد، که سه مورد از متداول ترین ها عبارت اند از براوردن نیازهایی خاص برای یک مشتری/تجارت خاص (نرم افزار مخصوص)، براوردن یک نیاز درک شده برای مجموعه ای از کاربران بالقوه (نرم افزار منبع باز و تجاری)، یا برای مصرف شخصی (مثلاً یک دانشمند ممکن است نرم افزاری برای خودکارسازی یک کار معمولی بنویسد). توسعه نرم افزار جاسازی شده، یعنی توسعه دادن نرم افزار جاسازشده، که مثلاً برای کنترل محصولات مصرفی استفاده می شود، نیازمند یکپارچه سازی فرایند توسعه نرم افزار با توسعه محصول فیزیکیِ کنترل شده باشد. نرم افزار سیستم، بر اپلیکیشن ها و خودِ فرایند برنامه نویسی تاکید میکند و اغلب جداگانه توسعه میابد.

نیاز به کنترل کیفیتِ بهتر برای پروسه توسعه نرم افزار منجر به ظهور رشته مهندسی نرم افزار شده است، که هدف آن کاربرد روش سیستماتیکِ الگوی مهندسی در پروسه توسعه نرم افزار است.

روش های متعددی برای مدیریت پروژه نرم افزاری وجود دارند، که به عنوان مدل یا متدلوژی یا فرایند های چرخه حیات توسعه نرم افزار شناخته میشوند. مدل آبشار یک نسخه سنتی از این دست است، که با ابتکار اخیر توسعه نرم افزار چابک تفاوت دارد.

اصول شناسی ها

یک فرایند توسعه نرم افزار (که به عنوان متدلوژی یا مدل یا چرخه حیات توسعه نرم افزار  نیز شناخته می شود) چارچوبی است که جهت ساختاربندی، طرح ریزی و کنترل پروسه توسعه سیستم های اطلاعاتی استفاده میشود. گستره وسیعی از چنین چارچوب هایی طی سالیان رشد یافته اند، هرکدام با نقاط قوت و ضعف مختص به خود. چند روش مختلف برای توسعه نرم افزار وجود دارد: برخی افراد یک روش مهندسی-بنیان و ساختار یافته تر را برای راه حل های تجاری انتخاب میکنند، در حالیکه دیگران ممکن است روشی افزایشی تر را انتخاب کنند، که در آن نرم افزار همگام با توسعه، بخش به بخش رشد میکند. یک متدلوژی توسعه سیستم لزوماً برای استفاده توسط تمام پروژه ها مناسب نیست. هرکدام از متدلوژی های موجود، بر مبنای ملاحظات مختلف فنی، سازمانی، تیمی و پروژه ای،  برای نوع مشخصی از پروژه ها بهترین تطبیق را دارد.

بیشتر متدلوژی ها در ترکیبی از مراحل زیر در توسعه نرم افزار اشتراک دارند:

تحلیل پروژه

تحقیق در مورد بازار

جمع آوری ملزومات برای راه حل تجاری پیشنهادی

درست کردن یک نقشه یا طرح برای راه حل نرم افزار-بنیان

پیاده سازی (کدنویسی) نرم افزار

آزمایش نرم افزار

گسترش

نگهداری و رفع باگ

این مراحل بطور دسته جمعی اغلب چرخه حیات توسعه نرم افزار یا SDLC نامیده میشوند. روش های مختلف توسعه نرم افزار ممکن است این مراحل را به ترتیب های مختلفی انجام دهند، یا زمان بیشتر یا کمتری را برای مراحل مختلف صرف کنند. سطح جزییات مستندسازیِ تولید شده نیز در هر مرحله از توسعه نرم افزار ممکن است متغیر باشد. همچنین ممکن است این مراحل به ترتیب اجرا شوند (یک روش “آبشار”-بنیان)، یا ممکن است در تکرارها یا چرخه های مختلف تجدید شوند (یک روش “شدید” تر).  روش شدیدتر معمولاً زمان کمتری را صرف طرح ریزی و مستندسازی، و زمان بیشتری را صرف کدنویسی و توسعه آزمایش های خودکار میکند. روش های “شدید” تر همچنین آزمایش پیوسته را در سراسر چرخه حیات، و نیز یک محصول کارا (یا بدون باگ) را در تمام اوقات ترقی میدهند. روش های ساختارمندتر یا “آبشار”-بنیان سعی در ارزیابی اکثر ریسک ها و توسعه یک نقشه دقیق برای نرم افزار، پیش از شروع پیاده سازی (کدنویسی) دارند، و از تغییرات بزرگ در طرح و بازنویسی کد در مراحل بعدی برنامه ریزی چرخه حیاتِ توسعه نرم افزار اجتناب میکنند.

مزیت ها و مضرت های چشمگیری در متدلوژی های مختلف وجود دارند، و بهترین روش برای حل یک مسئله توسط نرم افزار، اغلب به نوع مسئله بستگی دارد. اگر مسئله به خوبی درک شده باشد و یک راه حل اثربخش را بتوان پیشاپیش طراحی نمود، روش “آبشار”-بنیان تر ممکن است بهتر کار کند. اگر، از طرف دیگر، مسئله یکتا باشد (لااقل برای تیم توسعه) و ساختار راه حل نرم افزاری را نتوان به آسانی تجسم نمود، آنگاه یک روش افزایشی “شدید” تر ممکن است بهترین عملکرد را داشته باشد.

فعالیت های توسعه نرم افزار

شناسایی نیاز

منابع ایده برای محصولات نرم افزاری فراوان هستند. این ایده ها ممکن است از تحقیق بازاری شامل جمعیت شناسی مشتری های بالقوه جدید، مشتری های فعلی، فروشنده های موفقی که محصول را پس زدند، سایر کارکنان داخلی توسعه دهنده نرم افزار، یا یک شخص ثالثِ خلاق، الهام گرفته شوند. ایده های محصولات نرم افزاری معمولاً توسط پرسنل بازاریابی جهت امکان پذیری اقتصادی، تناسب با با کانال های توزیعی موجود، اثرات احتمالی روی خطوط تولید فعلی، ویژگی های ملزوم، و تناسب با اهداف بازاریابی شرکت ارزیابی میشوند. در فاز ارزیابی بازاریابی، مصرف هزینه و زمان تخمین زده میشود. در همان فاز اول، تصمیم گرفته میشود که بر پایه اطلاعات دقیق تر بدست آمده توسط کارکنان توسعه و بازاریابی، آیا پروژه باید پی گرفته شود یا خیر.

در کتاب” مناظره های بزرگ نرم افزاری” آلن ام. دیویس در فصل “ملزومات” و زیرفصل “تکه گم شده توسعه نرم افزار” بیان میکند:

” دانشجویان مهندسی، مهندسی یاد میگیرند و به ندرت با علم دارای یا بازاریابی مواجه میشوند. دانشجویان بازاریابی، بازاریابی یاد میگیرند و به ندرت با علم دارای یا مهندسی مواجه میشوند. بیشتر ما فقط در یک زمینه متخصص میشویم. چیزی که اوضاع را پیچیده میکند این است که تعداد اندکی از ما، افراد میان رشته ای را میان نیروهای کار ملاقات میکنند، پس چند قانون برای پیروی وجود دارد. اما برنامه ریزی تولید نرم افزار برای موفقیت توسعه، حیاتی است و الزاماً نیازمند دانش از چندین رشته است.”

از آنجا که توسعه نرم افزار ممکن است از آنچه مورد نیاز مشتری است تشکیل شود یا از آن فراتر رود، یک پروژه توسعه نرم افزار ممکن است به زمینه های کمتر فنی کشیده شود، مثل منابع انسانی، مدیریت ریسک، مالیکت معنوی، بودجه بندی، مدیریت بحران و غیره. این فرایندها ممکن است باعث همپوشانی نقش توسعه تجاری با توسعه نرم افزار شوند.

برنامه ریزی توسعه نرم افزاری

برنامه ریزی، مقصود هر فعالیتی است، و در آن میخواهیم چیزهایی را پیدا کنیم که به پروژه تعلق دارند. یک کار مهم در ساخت برنامه نرم افزاری، استخراج ملزومات، یا تحلیل ملزومات است. مشتری ها معمولاً ایده ای انتزاعی از آنچه به عنوان نتیجه نهایی میخواهند دارند اما نمیدانند نرم افزار باید چه کار کند. مهندسان ماهر و با تجربه نرم افزار در این مقطع، ملزومات ناقص، مبهم یا حتی متناقض را تشخیص میدهند. نمایش مکررِ زنده کد میتواند نادرستی ملزومات را کاهش دهد.

“گرچه در فاز ملزومات تلاش زیادی میشود که ملزومات کامل و صحیح باشند، اما این اتفاق به ندرت می افتد؛ لذا فاز طراحی نرم افزار موثرترین فاز در کمینه سازی اثر ملزومات جدید یا ملزومات متغیر است. ناپایداری ملزومات چالش برانگیز است زیرا زحمات آینده یا فعلی توسعه را تحت تاثیر قرار میدهد.”

هنگامی که ملزومات عمومی از مشتری جمع آوری شدند، باید تحلیلی از محدوده توسعه، تعیین و شفاف سازی شود. این مرحله اغلب مستندسازی محدوده نامیده میشود.

طراحی نرم افزار

هنگامی که ملزومات تعیین شدند، طراحی نرم افزار را میتوان در یک سند طراحی نرم افار تصریح کرد. این سند شامل یک طرح مقدماتی یا سطح بالا از واحدهای اصلی همراه با تصویری کلی (مثل یک بلوک دیاگرام) از چگونگی تناسب اجزا با یکدیگر است. زبان، سیستم عامل و اجزای سخت افزاری همگی باید در این مقطع شناحته شده باشند. سپس یک طرح دقیق یا سطح پایین ارائه میشود، شاید با نمونه سازی اولیه برای اثبات مفهوم یا تقویت ملزومات.

پیاده سازی، آزمایش و مستندسازی

پیاده سازی بخشی از پروسه است که در آن مهندسان نرم افزار در واقع کد را برای پروژه، برنامه نویسی میکنند. آزمایش نرم افزار یک فاز یکپارچه و حائز اهمیت از پروسه توسعه نرم افزار است. این بخش از پروسه تضمین میکند که نقص ها در سریعترین زمان شناسایی میشوند. در برخی فرایندها، که عموماً به عنوان توسعه آزمایش-رانده شناخته میشوند، ممکن است آزمایش ها درست قبل از پیاده سازی انجام شوند و راهنمایی برای درستی پیاده سازی باشند.

مستندسازی طرح یکپارچه نرم افزار به جهت نگهداری آینده و تقویت، در طی توسعه انجام میشود. این مرحله میتواند شامل نوشتن یک API، چه داخلی چه خارجی، باشد. فرایند مهندسی نرم افزارِ اخذ شده توسط تیم توسعه تعیین میکند در صورت نیاز، چه میزان مستندسازی داخلی لازم است. مدل های برنامه-رانده (مثل آبشار) معمولاً مستندسازی بیشتری نسبت به مدل های چابک ایجاد میکنند.

گسترش و نگهداری نرم افزار

گسترش مستقیماً پس از آنکه کد بطور مناسبی آزمایش شود، برای انتشار تایید شود، و به فروش برسد یا در یک محیط تولیدی توزیع شود، آغاز میشود. این مرحله میتواند شامل نصب، سفارشی سازی (مثلاً تنظیم کردن پارامترها روی مقادیر مورد نظر مشتری)، آزمایش و احتمالاً یک دوره طولانی ارزیابی باشد.

آموزش نرم افزار و پشتیبانی مهم است، زیرا نرم افزار تنها زمانی اثربخش است که به درستی استفاده شود.

نگهداری و تقویت نرم افزار جهت رفع ملزومات یا نواقصی که جدیداً کشف میشوند، میتواند زمان و زحمت زیادی بگیرد، زیرا ملزوماتِ از قلم افتاده ممکن است باعث تحمیل بازطراحی نرم افزار شوند.

منبع :

     1. http://www.buzzle.com/articles/major-types-of-software.html

    2.  http://www.systemgroup.net/intellectual-property/articles/1770

    3. http://fa.wikipedia.org/wiki/               

    4.حقوق پدیدآورندگان نرم افزارهای کامپیوتری، دکتر امیر صادقی نشاط، نشر میزان، چاپ دوم