زیست بوم تایگا

زیست بوم تایگا

شاید درباره‌ی جنگل‌های شمالی که به عبارتی دیگر، تایگا شناخته می‌شوند شنیده باشید. این زیست بوم به عنوان بزرگترین زیست بوم خشکی دنیا شناخته می‌شود که از آمریکای شمالی تا روسیه کشیده شده است. تایگا، یک کلمه‌ی روسی به معنای جنگل است. گفته می‌شود که تایگا یا به عبارت دیگر جنگل شمالی، 27 درصد از کل وسعت جنگل‌های دنیا را در بر می‌گیرد. بیشتر بخش‌های زیست بوم تایگا در کانادا و روسیه واقع شده است. شرایط آب و هوائی این زیست بوم، عرصه را برای بقای بسیاری از گیاهان و حیوانات آن جا سخت و دشوار نموده است. با این حال، برخی گیاهان و جانوران هم وجود دارند که با آب و هوای تایگا سازگاری یافته‌اند.

انواع گوناگونی از گیاهان، اساس زنجیره‌ی غذایی زیست بوم تایگا را تشکیل می‌دهند. سطوح اصلی تغذیه‌ای در زنجیره‌ی غذایی زیست بوم تایگا عبارتند از تولید کنندگان، مصرف کنندگان اولیه، مصرف کنندگان ثانویه، مصرف کنندگان ثالث و تجزیه کنندگان.

زنجیره‌ی غذایی به پدیده‌های طبیعی مشاهده شده در جامعه‌ی زیست محیطی اشاره دارد که در آن یک موجود زنده توسط یکی از اعضای متعلق به سطوح تغذیه‌ای بالاتر خورده می‌شود. همان طور که اشاره شد، زنجیره‌ی غذایی زیست بوم تایگا، نشان دهنده‌ی جریان انرژی مواد غذایی از یک موجود زنده به موجود زنده‌ی بعدی در تایگا است. گیاهان غالب این زیست بوم خاکی مخروطیان هستند که توسط شاخ و برگ همیشه سبز و تاج مخروطی شکلشان شناخته می‌شوند.

سازگاری‌ها

زیست‌گاه یک زیست بوم، توسط شرایط آب و هوائی آن محل تعیین می‌شود. همان طور که در بالا ذکر شد، شرایط آب و هوائی زیست بوم تایگا برای بقای بسیاری از گیاهان و جانوران مطلوب نیست. زمستان‌های تایگا بسیار طولانی هستند که مشخصه‌ی اصلی آنها بارش برف و سرمای بسیار شدید است. تابستان‌ها کوتاه، اما گرم، مرطوب و بارانی هستند. اگر چه شرایط تایگا برای زندگی گیاهی و جانوری مطلوب نیست اما این منطقه به صورت کامل خالی از سکنه نیست. تعدادی از گونه‌های گیاهی و جانوری وجود دارند که با شرایط تایگا وفق یافته‌اند. بسیاری از حیوانات در تایگا مانند خرگوش‌های کفش برفی و خرس‌های سیاه دارای پوستی ضخیم هستند که از آنها در برابر آب و هوای سرد محافظت می‌کند. برخی از آنها هم در فصل سرما، به خواب زمستانی می‌روند.
زندگی گیاهی در تایگا در مقایسه با جنگل‌های انبوه بارانی و دیگر زیست بوم‌ها دارای تنوع بسیار کمتری است. با این حال، برخی گیاهان و درختان وجود دارند که عموماً در این منطقه می‌رویند و برای زنده ماندن در این شرایط آب و هوائی خودشان را سازگار کرده‌اند. اگر نگاهی به گیاهان تایگا بیندازید، در خواهید یافت که بسیاری از آنها، درختان مخروطی مانند کاج جک، صنوبر سفید و نراد داگلاس هستند. این درختان مخروطی، دارای برگ‌های سوزنی شکل با پوشش مومی‌اند. این پوشش از برگ‌ها در برابر خشک شدن در سرمای شدید محافظت می‌کند. این درختان، همیشه سبز هستند و برگ‌هایشان در زمستان نمی‌ریزد بنا بر این به محض اینکه نور خورشید را دریافت کنند، می‌توانند شروع به فتو سنتز کنند. گفته می‌شود که رنگ سبز تیره‌ی برگ‌ها، آنها را قادر می‌سازد تا فرایند فتو سنتز را سریع‌تر انجام دهند.
درختان برگ ریزی (خزان کننده) هم مانند غان، صنوبر لرزان و آسپن در تایگا وجود دارند. این درختان دارای برگ‌های پهن بزرگی هستند که در طول زمستان می‌ریزند تا از کمبود انرژی در طول فصل جلو گیری کنند. برگ‌های جدید این درختان در بهار بر روی آنها ظاهر می‌شوند. یکی دیگر از سازگاری‌های گیاهان تایگا، مخروطی شکل بودن آنها است که به آنها اجازه می‌دهد تا برف روی خود را به سمت زمین بلغزانند. این، از تجمع برف بر روی درختان و در نتیجه شکستن شاخه‌ها جلو گیری می‌نماید. هم چنین مشاهده شده است که این درختان، در مناطق وسیع می‌رویند و بسیار نزدیک به یک دیگر رشد می‌نمایند. این امر، برای آنها حفاظت از باد و سرما را به ارمغان می‌آورد. آتش سوزی در تایگا، امری عادی است و درختان دارای پوستی بسیار ضخیم و سخت برای محافظت از خود هستند. آتش سوزی ممکن است قسمت‌های نازک فوقانی این گیاهان را از بین ببرد، اما این امر به نور خورشید اجازه می‌دهد تا به زمین برسد و باعث رشد گیاهان جدید در زیست بوم تایگا بشود.

گیاهان متداول تایگا

حال، شما می‌دانید که زیست بوم تایگا، عمدتاً دارای درختان مخروطی است، اما برخی درختان برگ ریز هم در آن وجود دارند. نمونه‌های متداول آنها عبارت‌اند از صنوبر بلسان، کاج جک، سپیدار، سرو قرمز شرقی، صنوبر سیاه، صنوبر سفید و صنوبر سیبری. حتی خزه‌ها و گل سنگ‌ها هم در تایگا یافت می‌شوند. گفته می‌شود که درختان صنوبر متداول‌ترین درختان در تایگا هستند. آنها می‌توانند برگ‌های خود را تا حدود 15 سال حفظ نمایند، به طوری که برگ‌های مسن‌تر می‌توانند برای فوتو سنتز در اواخر زمستان و اوایل بهار استفاده شوند. این برگ‌ها می‌توانند بلند شوند و سوزن‌های آنها توانایی جذب آب را دارا می‌باشند. درختان صنوبر بلسان، دارای سوزن‌های صاف و بلندی هستند که به حمل آب، تقریباً به تمامی بخش‌های درخت کمک می‌کنند. این درخت دارای ریشه‌های کم عمقی است که به جذب بهتر آب کمک می‌نماید. اما این درخت مانند دیگر درختان تایگا در برابر آتش مقاوم نیست و حتی دانه‌هایش را نیز آتش می‌سوزاند. کاج جک، یکی دیگر از گیاهان تایگا است که به خوبی در منطقه دوام می‌آورد. این درخت، سوزن‌های موم دار و شاخه‌های بلند و باریکی دارد که از چسبیدن برف به درخت جلوگیری می‌نماید. خزه‌ی زغال سنگ نارس یکی از متداول‌ترین خزه‌هایی است که در زیست بوم تایگا رشد می‌کند. این خزه فاقد ریشه‌های واقعی است اما مقادیر زیادی آب در ساقه‌ها و برگ‌های خود جمع آوری می‌کند. شما هم چنین می‌توانید گل سنگ‌های مقاوم به خشک سالی را نیز در تایگا بیابید. اگر چه آنها می‌توانند برای مدت طولانی بدون آب زنده بمانند، اما مقدار آب مورد نیاز خودشان را در هنگام باران یا ذوب شدن برف‌ها به دست می‌آورند.
به طور خلاصه، گیاهان و جانوران تایگا با شرایط آب و هوائی منطقه سازگار شده‌اند. با این که برخی از این درختان چوبشان برای استفاده به عنوان هیزم بسیار مناسب است، بعضی دیگر از آنها برای ساخت لوازم خانگی و خمیر کاغذ، بسیار محبوب‌اند.

زنجیره‌ی غذایی زیست بوم تایگا:

تولید کنندگان (آتوتروف یا خود خوارها)

تمام گیاهان سبز دارای رنگ دانه‌ی کلرو فیل، تولید کننده نامیده می‌شوند. آنها که در اولین سطح تغذیه‌ای در زنجیره‌ی غذایی طبقه بندی می‌شوند، با استفاده از منابع معدنی (نور خورشید، آب و کربن دی اکسید) از طریق فوتو سنتز، مواد غذایی آلی (گلوکز) تولید می‌کنند. تولید کنندگان شناسایی شده‌ی زیست بوم تایگا بسیارند، چند نمونه متداول آن عبارتند از سرخس، خزه، کاج جک، صنوبر سیاه، صنوبر سفید و صنوبر بلسان.

مصرف کنندگان اولیه (گیاه خواران)

موجوداتی که سطح دوم تغذیه‌ای را تشکیل می‌دهند، فقط گیاه خوار هستند، یعنی از گیاهان سبز و قسمت‌های مختلف آنها (برگ، ریشه، گل و میوه) برای به دست آوردن انرژی تغذیه می‌کنند. در نتیجه، آنها منحصراً گیاه خوار هستند. نمونه‌های مصرف کنندگان اولیه‌ی زنجیره‌ی غذایی زیست بوم تایگا عبارتند از حشرات، پرندگان، موش‌ها، موش‌های صحرایی، سنجاب‌ها، خز موش‌ها، خار پشت‌ها، آهوها و گوزن‌های شمالی.

 

 

مصرف کنندگان ثانویه (گوشت خواران)

این گروه هتروتروف (دیگر خوار) هستند و از گیاه خواران برای استخراج مواد غذایی تغذیه می‌کنند. به طور خلاصه، مصرف کنندگان ثانویه، دیگر خوارانی هستند که به موجودات زنده‌ی سطح دوم تغذیه‌ای وابسته‌اند. بنا بر این، مصرف کنندگان ثانویه گوشت خوارانی هستند که به سطح سوم تغذیه‌ای در زنجیره‌ی غذایی تعلق دارند. نمونه‌های متداول مصرف کنندگان ثانویه در زنجیره‌ی غذایی زیست بوم تایگا عبارتند از رتیل، عقرب، مار، برخی از مار مولک‌ها، راسو و پستان داران راسو مانند.

مصرف کنندگان ثالث (گوشت خواران)

این سطح تغذیه‌ای، شامل حیوانات گوشت خواری است که از لحاظ غذایی به سایر هتروتروف‌ها وابسته‌اند. اما تفاوت اولیه‌ی مصرف کنندگان ثانویه و ثالث، نوع مواد غذایی است که از آنها تغذیه می‌کنند. آری، مصرف کنندگان ثالث مصرف کنندگان ثانویه را شکار می‌کنند، بنا بر این سطوح غذایی بالاتر را در زنجیره‌ی غذایی زیست بوم تایگا اشغال می‌کنند. حیواناتی که در این گروه قرار می‌گیرند سیاه گوش، شاهین، روباه و گرگ هستند.

تجزیه کنندگان (ساپروتروف‌‌ها)

موجودات تجزیه کننده یا ساپروتروف در بالاترین سطح تغذیه‌ای قرار می‌گیرند. اگر چه معمولاً از آنها در زنجیره‌ی غذایی صحبت نمی‌شود، نقش این موجودات در عمل کرد کلی زیست بوم تایگا بسیار مهم است. آن چه که این واحدهای زنده انجام می‌دهند، تجزیه‌ی مواد آلی پیچیده‌ی موجودات مرده و هم چنین تغذیه از آنها و تولید مواد ریز مغذی برای تولید کننده‌ها است. مثال‌هایی از این دسته گونه‌هایی از قارچ و باکتری‌ها هستند.

زنجیره‌ی غذایی زیست بوم تایگا: مثال‌ها

پس از مرور سطوح تغذیه‌ای زنجیره‌ی غذایی زیست بوم تایگا، درک کانالی که از طریق آن انرژی مواد غذایی از یک موجود زنده به موجود زنده بعد منتقل می‌شود، آسان‌تر می‌شود. همه چیز خواران (به عنوان مثال راکون و خرس) به وضوح در سطوح تغذیه‌ای یاد شده ذکر نشده‌اند اما آنها هتروتروف هستند و به گروه مصرف کنندگان ثانویه تعلق دارند. هنگامی که انرژی بین دو سطح تغذیه‌ای متوالی منتقل می‌شود، مقدار مشخصی از آن به بیوماس تبدیل می‌شود.

مثال شماره‌ی 1:
گیاه > گوزن > گرگ
مثال شماره‌ی 2:
گیاه > حشره > رتیل > جغد
مثال شماره‌ی 3:
گیاه > موش خرما > مار > شاهین
مثال شماره‌ی 4:
گیاه > حشره > سنجاب > روباه > سیاه گوش

صرف نظر از زیست بوم یا نوع جامعه‌ی زیست محیطی، انتقال انرژی در زنجیره‌ی غذایی از گیاهان آتوتروف‌ها به گیاه خواران که سپس توسط گوشت خواران مصرف می‌شوند، اتفاق می‌افتد. واضح است که یک هتروتروف از بسیاری موجودات، تغذیه می‌کند و شکارچیان فراوانی برای یک موجود زنده‌ی خاص وجود دارند.
شبکه‌ی به هم پیوسته‌ای از این زنجیره‌های غذایی، به عنوان شبکه‌ی غذایی نام گذاری می‌شود. این هم شبیه به زنجیره‌ی غذایی است با این تفاوت که در آن انتقال انرژی بین موجودات، چند جهته است و یا از طریق روش‌های مختلفی صورت می‌گیرد.