توبۀ شاعران
شاعران در اعصار مختلف ابیات بسیار ساخته‌اند با درونمایۀ توبه و تلقّی خود را در این باره به جدّ و هزل بیان کرده‌اند. آنچه از برآیند این ابیات در نظر می‌آید این است که گویا این ماجرا چندان برای شاعران جدی نیست و توبه کاری است که یا اساساً «نکرده‌اند» یا کرده و «شکسته‌اند»
ما توبه می‌کنیم ولی دل نمی‌کند
دیوانه است و گوش به عاقل نمی‌کند. (ابن عماد، متون ایرانی)
چون توبه نگاه دارد آن عاشق مست
در معرکه‌ای که توبه هم توبه شکست. (نوعی_خبوشانی)
از بس‌که شکسته باز بستم توبه
فریاد همی‌زند ز دستم توبه
دیروز به توبه‌ای شکستم ساغر
امروز به ساغری شکستم توبه. (سلمان ساوجی)
آمد آن نوبهار توبه‌شکن
بازگشتی بکرد توبۀ من
توبه را دست‌وپای سست کند
لالۀ سرخ و بادۀ روشن. (فرخی)
بهار آمد، بیا و توبه بشکن
که در وقتی دگر صوفی توان شد. (اوحدی)
و خلاصه اینکه:
سُبحه بر کف توبه بر لب دل پر از شوقِ گناه
معصیت را خنده می‌آید ز استغفار ما! (قدسی مشهدی)
همین‌طور که می‌بینید شاعران یا از اول توبه نکرده‌اند یا اگر در اثر صحبت رفیق ناباب اغفال شده و توبه‌کار شده‌اند فوراً به خود آمده و توبه شکسته‌اند! بوده‌اند شاعرانی هم که از توبه شکستن شرمسار بوده‌اند چون صائب که گفت: «از توبۀ شکسته زمین‌گیر خجلتم» اما حکم غالب راست و اغلب ایشان نه تنها از توبه شکستن شرمگین و ناراحت نبوده‌اند که پس از هوشیاری از توبه، توبه‌کار شده‌اند!
این خوش‌باشی ایرانی نه تنها از سر بی‌عقلی و بی‌مبالاتی نیست که سراسر ذکاوت و تمامی حکمت است. شاعر به چشم خویش می‌دیده که عمر و جوانی چون برف در رهگذار آفتاب تموز آب می‌رود پس حدیث توبه رها می‌کرده و به قول خاقانی: «ببین که عمر گریبان دریده می‌گذرد / بگیر دامنش از ره به سوی باده بیار» و گر عقلِ بی‌تمکین خواست پایش را از گلیمش درازتر کند: «توبه را طره‌وار سر ببُرید / عقل را زلف‌وار تاب دهید»
هر چه عهدِ خوبان شکستن ناروا بوده، توبه شکستن روا بوده و رفیع الدین لنبانی گفته: «هزار بار شکستیم از تو توبۀ خویش / ولیک عهد تو در هیچ دور نشکستیم» و اصلاً «تا کی گویی توبه شکستم؟ هی هی / صد توبه شکسته به که یک کوزۀ می!» (سنایی)
باری! ارتباط بسیاری از شاعران با توبه چنین ارتباطی است و «فدای پیرهن چاک ماهرویان باد / هزار جامۀ تقوی و خرقۀ پرهیز» راستش قصور هم از شاعران طفلکی نیست و به قول دهقان سامانی «توبه کند پیش پیر صومعه دهقان / مغبچۀ میگسار اگر بگذارد»
که عمراً بگذارد!
#عاطفه_طیه
@atefeh_tayyeh
